معرفی سروده‌هایی از شاخة ادبیات شفاهی ایران: سه‌خشتی‌های کُرمانجی

نویسنده

دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان

چکیده

در این مقاله، سروده­هایی متعلق به خانوادة ادبیات شفاهی ایران از منظر برون­متنی و درون­متنی معرفی می­شود. سه­خشتی­های کرمانجی، سروده­هایی سه‌مصراعی‌اند که سابقة آنها به ادبیات دورة پیشااسلامی می­رسد اما هنوز در شاخة ادبیات شفاهی منطقة خراسان سروده و خوانده می­شوند. در زبان کرمانجی، سه­خشتی­ها را عمدتاً به آواز می‌خوانند و همین امر سبب افزودن پاره­هایی بر اصل سه مصراع می­شود. این پاره­ها بیشتر کارکرد موسیقایی دارد و غالباً برای سازگارشدن سه­خشتی­ها با دستگاه­های موسیقایی به آنها افزوده می­شود اما غیر از این، کارکرد معنایی ـ عاطفی هم دارند. ما پس از بررسی 304 سه­خشتی، آنها را از جهت موسیقایی و زمینة معنایی ـ عاطفی بررسی خواهیم کرد. ضمن اینکه پیش از آن نشان می­دهیم رابطة این سروده­ها با ادبیات دورة پیشااسلامی چگونه است. در بخش پیشینة تحقیق و وجه تسمیة این قالب نیز نشان خواهیم داد که چه تحقیقاتی در این مورد تاکنون انجام شده­است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Introducing poems of Iranian folk literature: Evidence from KurmanjiSe-Kheshties

نویسنده [English]

  • Ismāeel Alipour
چکیده [English]

In this article, poems of Iranian folk literature would be introduced both from intra and extra-text perspective. Kurmanji Se-kheshties are poems with threehemistiches that date back to pre-Islamic literature, however, still they are composed and sung in the Khorāsān folk literature. In the Kurmanji language, Se-kheshties are mainly sung and that’s why some bits are added to the original 3hemistiches. These bits have mostly musical function and often they are added to the Se-kheshties to adapt them to the musical Dastgāhs, however they also have semantic-affective function. After investigating 304 Se-kheshties, we examined them according to their music and their semantic-affective background. Meanwhile, we demonstratedthat how these poems could be related to the pre-Islamic literature. In the section on the literature review and appellation of this type of poem, we explained that which researches have been done on this topic up to now

کلیدواژه‌ها [English]

  • Folk Literature
  • Kurmanji Language
  • Se-kheshties
  • Iranian Pre-Islamic Literature
ابن‌سینا، ا. ح. ع. 1405. الشفاء­المنطق، تحقیق و مقدمه ع. بدوی. قم: منشورات مکتبة آیة­الله العظمی­المرعشی­النجفی.
اذکائی، پ. 1375. ب‍اب‍اطاه‍رن‍ام‍ه‌ (ه‍ف‍ده‌ گ‍ف‍ت‍ار و گ‍زی‍ن‍ه‌ اش‍ع‍ار)، تهران: توس.
انجوی شیرازی، ج. 1351. فرهنگ جهانگیری، به کوشش ر. عفیفی. مشهد: دانشگاه فردوسی.
بلو، ژ. و و. باراک. 1387. دستور زبان کرمانجی، ترجمۀ ع. بلخکانلو. بی‌جا: بی‌نا، (چاپ به زبان اصلی 1999م.).
بویس، م. و ه. جرج فارمر. 1368. دو گفتار دربارة خنیاگری و موسیقی ایران، ترجمة ب. باشی. تهران: آگاه.
بهار، م. ت. 1351. بهار و ادب فارسی: مجموعۀ یکصد مقاله از ملک­الشعرا بهار، ج1، به کوشش م. گلبن. تهران: فرانکلین.
توحّدی، ک. 1359. حرکت تاریخی کرد به خراسان در دفاع از استقلال ایران، مشهد: بی‌نا.
ــــــــــــــــ.. 1374. ترانه­های کرمانجی خراسان (302 ترانۀ هشت‌هجایی)، مشهد: واقفی.
حسین­پور، ا. 1389. آسمان بی مرز است، بجنورد: جهانی.
خالقی مطلق، ج. 1357. «مطالعات حماسی، حماسه­سرای باستان». سیمرغ، (5): 3- 27، تهران: بنیاد شاهنامه­شناسی.
رازی. ش. ق. 1360. المعجم فی معاییر اشعارالعجم، تصحیح م. قزوینی. تهران: زوار.
روشان، ح. 1389. چیکسای، ویراستة گ. شادکام. مشهد: شاملو.
رضایی باغ­بیدی، ح. 1391. «اوزان شعر ایران باستان». در خرد بر سر جان، به کوشش م. ج. یاحقی و دیگران، تهران: سخن.493-522.
زرقانی، س. م. 1390. تاریخ ادبی ایران و قلمرو زبان فارسی، تهران: سخن
ــــــــــــــــ.. 1391. بوطیقای کلاسیک، تهران: سخن.
سپاهی لائین، ع. ر. 1376. «سه­خشتی، شعر ویژۀ کرمانج‌ها». شهر، 4 (21): 158-163.  
سنندجی، ش. 1366. تحفة ناصری در تاریخ و جغرافیای کردستان، تهران: امیرکبیر.
سیدی­زاده، س. ا. 1390. جلوه­های عشق در سه­خشتی کردهای خراسان. در www.bojnord1400.blogfa.com   آخرین به­روزرسانی 10/ 1391.
صادقی، ع. ا. 1379. یادنامة احمد تفضّلی، تهران: سخن.
طبیب­زاده، ا. 1389. «بررسی تطبیقی وزن­های کمّی و تکیه­ای ـ هجایی در فارسی و گیلکی».  ادب‌پژوهی، (11): 7-30.  
ــــــــــــــــ. .1391. «مقایسۀ اقوال ایزدی­ها با کلامات یارسان در پرتو برخی سروده­های ایرانی غربی». ادب پژوهی، (20): 53-74.  
ــــــــــــــــ.. 1392. «بررسی تاریخی وزن در فهلویات». زبان­ها و گویش­های ایرانی، (3): 59-89.
طوسی، م. م. 1325. معیار­الاشعار، تصحیح مدرّس رضوی. تهران: دانشگاه تهران.
ـــــــــــــــ.. 1355. اساس­الاقتباس، تصحیح مدرّس رضوی. تهران: دانشگاه تهران.
ضیامجیدی، ل. و ا. طبیب­زاده. 1390. «بررسی وزن اشعار عامیانۀ فارسی براساس نظریۀ وزنی». ادب پژوهی، (16): 59-79.
عنصرالمعالی، ک. 1364. قابوس­نامه، به اهتمام و تصحیح غ. ح. یوسفی. تهران: علمی و فرهنگی.
مراغی، ع. 1366. جامع­الالحان، به اهتمام ت. بینش. تهران: مؤسسة تحقیقات فرهنگی.
مه‌رو، س. 1389. شعر گرمانجی در موسیقی مقامی گرمانجی خراسان، بجنورد: جهانی.
خانلری، پ. ن. 1327. تحقیق انتقادی در عروض فارسی و چگونگی تحوّل اوزان غزل، تهران: دانشگاه تهران.
نظامی عروضی سمرقندی، ا. 1909. چهارمقاله. به کوشش م. قزوینی. لیدن: بریل.
Henning, W. B. 1977. Selected paper. Vol.2, Acta Iranica 15, Leiden.