بررسی خطاب واژه‌ها و عبارات خطاب در متن‌های گفتگومحور اشعار گیلکی شیون فومنی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران

چکیده

هدف اصلی این تحقیق بررسی خطاب­واژه­ها در منظومه­‌های گیلکی شیون فومنی براساس رویکرد گفت‌وگومحوری به‌­عنوان محور اصلی است که باتوجه به بافت، موقعیت، جنسیت، سن، طبقه و منزلت اجتماعی افراد به­‌صورت­‌های مختلف نظیر ضمایر خطاب، القاب خویشاوندی، گروه­های اسمی و عبارات توصیفی ساخت­بندی شده­‌اند. این عبارات توصیفی شامل خطاب­‌واژه­‌های مذهبی، صمیمانه، احترام­‌آمیز، استعاری و کنایی، تابو و دشواژه، طنزآمیز، تمسخرآمیز و توهین­‌آمیز و دشنام آمده و لحن­‌های گوناگون را پدید آورده‌است. توصیفات او از فضای سرسبز گیلان که با انواع لحن­ها در منظومه­هایش آمده، در کنار عواملی همچون استفاده از زبان و واژگان محاوره، اصطلاحات، تعبیرات و ضرب­المثل­های گیلکی، داستانی بودن، حسن تعبیر، تنوع و تحرک سبب پدید آمدن انواع لحن­ها در به­کارگیری خطاب­واژه­ها و عبارات خطاب می­‌شود. روش تحقیق براساس نظریۀ زبان­‌شناسان اجتماعی همچون براون، وارداف و پارکینسون و به‌شیوۀ تحلیل محتوا در اشعار گفت‌وگومحور گیلکی شیون فومنی است. نتایج تحقیق نشان می­‌دهد که کاربرد خطاب­‌واژه­‌ها در اشعار گفت‌وگومحور با لحن­‌های توصیه­ای، هشدار و تهدید بیشترین میزان بسامد و بعدازآن لحن­های طنز و تمسخرآمیز و توهین و دشنام در جایگاه دوم و سوم بیشترین میزان کاربرد را به ترتیب دارا هستند و در نهایت لحن­‌های خوفناک و تعجبی و شگفتی کمترین میزان فراوانی را دارند.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


 

منابع

ابو محبوب، احمد. 1398. نی­زن کنار برنجزار (زندگی و شعر شیون فومنی )، تهران: ثالث.
احمدخانی، محمدرضا. 1393. «بررسی جامعه­شناختی عبارات خطاب در فارسی گفتاری محاوره‌ای»، زبان­شناخت، 5 (1): 1-18.
 اخلاقی باتوجری، الهام و همکاران. 1397. «بررسی ارزیابی تعامل اجتماعی در نحوۀ شفاهی‌سازی روایت بین کودکان و بزرگسالان مؤنث»، زبان­شناسی اجتماعی، 2 (2): 78-89.
اخوت، احمد. 1371. دستور زبان داستان، اصفهان: فردا.
افراسیابی، غلامرضا و همکاران. 1382. «منابع و قواعد تعبیر رؤیا در متون حکمی و عرفانی»، علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، 22 (1): 137-148.
انوشه، حسن. 1376. دانشنامۀ ادب فارسی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
باباچاهی، علی. 1377. گزاره­های منفرد، تهران: نارنج.
باباچاهی، علی. 1381. سه دهه شاعران حرفه­ای، تهران: ویستار.
بصیری، مریم. 1396. فرآیند شکل­گیری داستان در ادبیات داستانی و دراماتیک، تهران: امیرکبیر.
ترادگیل، پیتر . 1395. زبان­شناسی اجتماعی (درآمدی بر زبان و جامعه)، ترجمه زیرنظر محمد طباطبایی، تهران: آگاه.
جوادی، حسن. 1384. تاریخ طنز در ادبیات فارسی، تهران: کاروان.
دهخدا، علی اکبر. 1373. فرهنگ دهخدا، تهران: دانشگاه تهران.
رحیم بیگی، ساناز و طاهری، قدرت الله. 1390. «بررسی عناصر غیرزبانی در شعر گفتار»، زبان و ادب فارسی (گوهر گویا)، 5 (4): 145-174.
رضایتی کیشه خاله، محرم. و خادمی ارده، ابراهیم. 1401. «اصطلاحات خویشاوندی و خطاب­واژه­های تالشی مرکزی»، زبان و زبان­شناسی، 17 (33): 1-22.
شاهسوندی، شهره. و خانه­زاد، امید. 1391. «زبان­شناسی خطاب در قرآن»، پژوهش­های قرآنی، 18(2): 82-98.
شمشیرگرها، محبوبه.1391. «عنصر خطاب در غزل سعدی»، زبان و ادبیات فارسی، 20 (72): 25-51.
شیخ سنگ­تجن، شهین. و یوسفی گراکویی، آزاده. 1396. «بررسی و مقایسۀ جامعه­شناختی عبارات خطاب در زبان فارسی و گیلکی»،  زبان­شناسی اجتماعی، 1 (2): 46-63.
صدرالدینی، علیرضا. 1368. زبان قرآن، تهران: معراج.
علی­زاده، ناصر. و باقی­نژاد، عباس. 1393. «سیدعلی صالحی، شعر گفتار و سمبولیسم»، شعرپژوهی (بوستان ادب)، شیراز، 6 (2): 83-106.
فروم، اریک. 1398. زبان از یاد رفته، ترجمۀ ابراهیم امانت، تهران: مروارید.
فلاحی قمی، محمد. 1390. «خطاب و مخاطب در قرآن»، بیّنات، (70): 42-58.
فومنی، شیون. 1387. خیاله گرده­گیج (پرسۀ خیال) شعر گیلکی، با برگردان فارسی به­کوشش و پژوهش حامد. فومنی، تهران: ثالث.
کریمی، فرزاد. 1396. «زبان­شناسی شعر گفتار»، زبان­شناخت، 8 (1): 57-81.
میرصادقی، جمال. 1367. عناصر داستان، تهران: شفا.
میرصادقی، میمنت. 1376. واژه­نامۀ هنر شاعری، تهران: کتاب مهناز.
یونگ، کال گوستاو. 1398. تحلیل رؤیا، ترجمه زیرنظر رضا رضایی و آزاده شکوهی، تهران: افکار.
Artika R. P. An Analysis on the Use of Intimate Address System in the Drama Films (A Sociolinguistics Approach). Unpublished Research Paper. Surakarta: Muhammadiyah University of Surakarta; 2008.
Parkinson D. B. Constructing the Social Context of Communication: Terms of Address in Egyptian Arabic. New York: Mouton de Gruyter; 1985.
Rifai. D.M. Prasetyanigrum S.T. A sociolinguistic Analysis of Addressing terms used in Tangled movie manuscript. University of Sebelas Maret Surakarta. Journal of Penelitian Huamaniora. 2016; 17(2): 123-134.
Wardhaugh R. An Introduction to Sociolinguistics. Massachusetts: Blackwell; 2006.