برخی ساخت‌های فعلی دورۀ میانه در متون گونۀ فارسی جنوبِ غربیِ (بحثی در معرفی یک گونه از زبان فارسی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

چکیده

بررسی زبانی متون دورة تکوین زبان فارسی (254- 617ق) نشان می­دهد در این دوران هنوز زبانی به صورت فارسی معیار شکل نگرفته بود. به همین دلیل در حوزة رواج این زبان، متونی شکل می­گیرد که مشحون از عناصر گویشی است. یکی از گونه­های زبان فارسی که به دلایلی تاکنون به صورت مستقل به آن پرداخته نشده، گونة جنوب غربی است. در این مقاله که هدف آن آغاز معرفی گونة فارسی جنوب غربی است، با مطالعة بخش‌هایی از کهن‌ترین متون بازمانده از این گونة زبانی، به بررسی برخی از ساخت­های فعلی بازمانده از دورة میانه در این گونه خواهیم پرداخت: 1. مادة مجهول؛ 2. مادة ماضی جعلی؛ 3. پسوند متعدی‌ساز -ēn؛ 4. ساخت التزامی؛ 5. پیشوند فعلی by-. برخی از این عناصر که هنوز در گویش‌های ایرانی زنده هستند در فارسی نو رسمی از میان رفته‌اند. البته در برخی از این ساخت‌ها، ویژگی‌های فعلی دورۀ میانه بسط یافته و ساخت‌های فعلی جدیدی شکل گرفته‌است. پس از بررسی موارد مذکور روشن می­شود که گونة فارسی جنوب غربی احتمالا به دلیل نزدیکی با حوزة رواج فارسی میانه، بسیاری از ویژگی­های فعلی این دوره را در بازة زمانی 254ق (آغاز دورۀ نو) تا حملۀ مغول، در خود حفظ کرده‌است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Some verbal constructions of the middle persian in the texts of Southwest Persian type (A discussion on the introduction of a new type of Persian language)

نویسنده [English]

  • Hamed Noruzi
Associate Professor of Persian Language and Literature, University of Birjand, Birand, Iran.
چکیده [English]

Linguistic analysis of the texts of the period of development of the Persian language shows that during this period, a standard Persian language had not yet been formed. For this reason, in the domain of the spread of this language, texts full of dialectal elements are formed. One of the varieties of Persian, which has not been studied independently for some reasons, is the southwestern variety. In this article, the purpose of which is to introduce the southwest Persian variety, by examining some of the oldest surviving texts of this linguistic variety, we will examine some of the current constructions surviving from the middle period in this variety: 1/ passive stem; 2/ artificial stem; 3/ transitive suffix -ēn; 4/ subjunctive construction; 5/ verbal prefix by-. Of course, in some of these constructions, the verbal characteristics of the MP have been expanded and new verbal structures have been formed. After examining the above-mentioned cases, it becomes clear that the southwest Persian variety, probably due to its proximity to the area of ​​Middle Persian prevalence, has many of the verbal characteristics of this period in the time frame it has kept in itself.

Extended Abstract

1. ]ntroduction
One of the varieties of Persian language whose texts and characteristics have not been introduced and studied in Iran is the Southwest variety. This variety of Persian is mostly described on the basis of Persian texts in Hebrew script. Jewish-Persian literature is a group of texts whose language is Persian (and more precisely, different varieties of Persian), written in Hebrew script. "The southwestern texts are geographically closer to MP, and for this reason, linguistically, they have preserved more characteristics of MP". In this research, based on the methods of historical linguistics and dialectology, we will show the verbal constructions left over from the middle period in Southwest Persian texts.
 
2. Theoretical Framework
Based on the theoretical framework of the current research, the southwest geographic variety, like other geographic varieties, has common characteristics that are known as "variety" in short. The above-mentioned selected texts are part of the texts that have remained and can represent the old dialect of that area. In this research, we will only focus on the common features of the southwestern variety of Persian language in the field of verbs.
 
3. Methodology
The data of this research has been collected based on the corpus of written texts. To collect these data, only those texts were used that were written in the southwestern part of Iran. These texts are: 1. Law Report of Ahvaz (LRA) (Margoliuth, 1899); 2. Commentary on Ezekiel (Ez) (Gindin, 2007) (in this article, only the southwestern part of the commentary is used); 3. Commentary on Joshua or Early Jewish-Persian Argument (EJA) (MacKenzie, 1999); 4. Pentateuch of Vatican (PV) (Paper 1965a, b & 1966) and 5. Pentateuch of London (PL) (Paper, 1972). To do this research, the above-mentioned texts and current constructions belonging to the middle period, which are not found in other varieties of Persian, have been extracted.
 
4. Results and Discussion
The Verbal constructions surviving from the MP in southwestern texts are:

Passive Construction by Passive Stem

The Passive Stem in Present Tense is obtained by adding -īh to the stem. In NP, the use of the Passive Stem has disappeared, and the only way to form a passive verb is to use the past participle in addition to auxiliary verbs. However, in the southwestern variety of the Persian language, such as the second part of Ez, EJA and LRA the Passive Stem is used in the construction of the Passive verb.
The Passive Stem in past tense is obtained by adding the ending -ist to the passive present stem. In the MP, only the third person singular form of the past tense is seen. But in Ez there are also examples of other conjugations. In Ez the Passive stem is used in addition to the different forms of the verb, in the past participle and the infinitive. In addition, in the MP, the passive verb is made only by using the transitive participle (ibid, 1379: 170-1). But in the Ez there are examples where the present participle is also made into a passive stem.

Artificial Stem in Past Tense (passive) from nouns and adjectives

In the MP is made by adding the ending -īh and the past participle morpheme -ist to nouns, adjectives and adverbs. In the second part of Ez, in some cases the Artificial past stem is made by nouns and adjectives (Persian and Arabic).

Transitive suffix -ēn instead of -ā/an

The imperative in MP is formed by adding the suffix -ēn (< Old Iranian: *ay-na-) to the end of the present participle. In NP, the imperative participle is formed by adding -a/ān (<Middle Western Iranian: -ēn) to the imperative and transitive participle. However, in the second part of Ez and PL, the imperative suffix -ēn of the MP is frequently used.

Subjunctive Construction

The manner of constructing the present subjunctive verb in MP has not reached Dari Persian, only its third person singular form is used in NP as a benedictory verb of the third person singular. However, in the texts of the southwestern region, such as PL and Ez, it is used as Subjunctive verb, as in the middle period. In addition to this, unlike MP, sometimes the third person plural form of this construction is also observed in southwestern texts.

1. The use of the Subjunctive construction of the MP as the Imperative verb

In ancient Iranian and middle-western Iranian, the subjunctive verb, in addition to being used in its original meaning, is also used in the meaning of command (imperative). In PL, the most used of the MP subjunctive is in the imperative. Especially, this construction is always used in the absent imperative. This construction, with the same usage, is also seen with less frequency in the PV and Paris Bible (PB).

MP Present prefix bē

The verbal prefix b-, which today is seen only in the imperative and subjunctive mood, is a remnant of Middle Zoroastrian Persian bē. In NP, sometimes the vowel after b is /a/, sometimes is /o/, and sometimes is /e/. However, the present prefix b- is seen in the PV, Ez, and sometimes in the PL as by-. This y most likely indicates the MP pronunciation of this component, i.e. the unknown /ē/ or the saturated form of /e/ i.e. /i/.
 
5. Conclusions and Suggestions
It is clear that some linguistic elements or constructions that were thought to exist only in the MP are also found in the southwest variety of NP. Some of these elements have undergone phonetic transformation in NP. Some constructions of the MP have also been used in an expanded form in the NP. Therefore, it can be said that the most important feature of Southwest Persian verity is the preservation and even the structural expansion of many of the verbal constructions of the MP in the post-Islamic periods (NP). Considering the similarities in the structure of verbs between this linguistic variety and the Sistani variety (Qur'an-e Qods), these two varieties are the most important foci of preservation and continuity of the structure of verbs from the MP in the NP.
 
Select Bibliography
Gindin, T.E. 2007. The Early Judaeo-Persian Tafsirs of Ez ekiel: Text, Translation, Commentary. Vol. I: text (Veroffentlichungen zur Iranistik), Austrian Academy of Sciences.
Gindin, T.E. 2014. The Early Judaeo-Persian Tafsirs of Ezekiel: Text, Translation, Commentary. Vol. III: grammar (Veroffentlichungen zur Iranistik), Austrian Academy of Sciences.
Lazard, G. 1968. “La Dialectologie du Judeo-Persan”, Studies in Bibliography and Booklore 8: 77-98
Mackenzie, D. N. 1999.  “An Early Jewish-Persian Argument”, in IRANICA DIVERSA, Edited by Carlo G. Cereti and Ludwig Paul, 2 Vol, Serie Orientale Roma, Istituto Italiano Per l’africa l’oriente, NA315-NA337.
Margoliouth, D. S. 1899. “A Jewish-Persian Law Report”, The Jewish Quarterly Review, Jul., Vol. 11, No. 4 (Jul., 1899): 671-675.
Paper, H.H., 1965a. “The Vatican Judeo- Persian Pentateuch: Numbers”, Acta Orientalia, xxix, 3-4: 253-370.
Paper, H.H., 1965b. “The vatican Judeo- Persian Pentateuch: Exodus and Leviticus”, Acta Orientalia, xxIx, 1-2: 75-181.
Paper, H.H., 1966. “The Vatican Judeo- Persian Pentateuch: Genesis”, Acta Orientalia, xxviii 3-4: 263-340.
Paper, H.H., 1972. A Judeo-Persian Pentateuch, The Text of the oldest Judeo-Persian Pentateuch Translation, British Museum Ms. Or. 5446. Jerusalem and Leiden.
Paul, Ludwig 2013. A Grammar of Early Judaeo-Persian, Wiesbaden, Reichert Verlag.

کلیدواژه‌ها [English]

  • New Persian
  • Middle Persian
  • passive stem
  • artificial stem
  • subjunctive construction
ابوالقاسمی، م. 1381. دستور تاریخی زبان فارسی، تهران: سمت.
ارانسکی، ی. م. 1358. مقدمۀ فقه‌اللغۀ ایرانی، ترجمۀ ک. کشاورز، تهران: پیام.
آموزگار، ژ. و تفضلی، ا. 1382. زبان پهلوی: ادبیات و دستور آن، تهران: معین.
بدر عقیلی. 2004.  اکتب و تکلم عبریه بالسهوله، لبنان: دارالعلم
ترجمه کتاب مقدس (عهد عتیق و عهد جدید که از زبان‌های اصلی عبرانی و کلدانی و یونانی ترجمه شده‌است). 1920. درالسلطنه لندن.
خانلری، پ. 1382. تاریخ زبان فارسی، 3 جلد، تهران: فرهنگ نشر‌نو.
خانلری، پ. 1386. زبان‌شناسی و زبان فارسی، تهران: توس.
راستارگویوا، و. س. 1379. دستور زبان فارسی میانه، ترجمه و.  شادان، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

رضایتی کیشه‌خاله، م. و  جلاله‌وند آلکامی، م. 1390. «فعل مجهول در زبان­ها و گویش­های ایرانی»، ادب‌پژوهی، (16): 9-34.

رضایی‌ باغ‌بیدی، ح. 1388. تاریخ زبان‌های ایران، تهران: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
رواقی، علی. 1382الف. «گویش­ها و متون فارسی1»، نشریة نامه انجمن، (10): 13-41.
رواقی، علی. 1382ب. «گویش­ها و متون فارسی2»، نشریة نامه انجمن، (11): 38-76.
رواقی، علی و شکیبا صیاد. 1383. زبان فارسی فرارودی (تاجیکی)، سنجش میان واژگان امروزین فرارودی (تاجیکی) با نوشته‌های قدیم فارسی و گویش های ایرانی، تهران: هرمس.
رواقی، علی. 1386. «گونه‌شناسی (سبک‌شناسی) نوشته‌های ادب فارسی»، نشریة گزارش فرهنگستان زبان و ادب فارسی، (5): 80-87.
رواقی، علی. 1394. «گونه‌شناسی متن‌های فارسی گونۀ فارسی فرارودی (ماوراء‌النهری) با نگاهی به کتاب ارشاد»، نشریة ضمیمة آینة میراث، (3): 3-154.
رواقی، علی. 1395. «گونه‌شناسی متن‌های فارسی: گونة فارسی هروی با نگاهی به کلمات شیخ الاسلام در کتاب «در هرگز و همیشه انسان»»، نشریة ضمیمة گزارش میراث، (4): 3-165.
سورآبادی، ا. 1345. تفسیر قرآن کریم، به­اهتمام م. مینوی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
صادقی، ع. 1380.  مسائل تاریخی زبان فارسی، تهران: سخن.
صادقی، ع. 1389. «غزلی از قطب‌الدین شیرازی به گویش قدیم شیراز»، مزدک‌نامه، جلد 3، تهران: اساطیر، صص. 135-141.
صادقی، ع. 1392. «ابیات شیرازی سعدی در مثلثات»، ویژه‌نامة زبان‌ها و گویش‌های ایرانی، ویژه‌نامة نامة فرهنگستان، شمارة1، صص. 5-37.
صادقی، ع. 1357. تکوین زبان فارسی، انتشارات دانشگاه آزاد ایران.
صادقی، ع. 1371. «اشعار محلی جامع الالحان عبدالقادر مراغی»، زبان‌شناسی، 9(1): 54-64.
صادقی، ع. 1377الف. «فهلویات عبید زاکانی»، زبان‌شناسی، 13 (1 و2): 2-8.
صادقی، ع. 1377ب. «متن کوتاهی به گویش لری از قرن یازدهم هجری»، زبان‌شناسی،  13 (1 و 2): 9-15.
صادقی، ع. 1379الف. «چند شعر به زبان کرجی، تبریزی و غیره»، زبان‌شناسی،  15 (2): 14-17.
صادقی، ع. 1379ب. «یک فهلوی دیگر از عبید زاکانی (؟)»،زبان‌شناسی،  15 (1): 15-17.
صادقی، ع. 1380. مسائل تاریخی زبان فارسی، تهران: سخن.
صادقی، ع. 1382الف. «فهلویات شیخ صفی‌الدین اردبیلی»، زبان‌شناسی، 18 (2): 1-33.
صادقی، ع. 1382ب. «فهلویات عین‌القضاه همدانی و چند فهلوی دیگر»، زبان‌شناسی،  18 (1): 13-24.
صادقی، ع. 1382. «معارضه ترکی با فارسی در اران و شروان: چند بیت به یک گویش ارّانی و شروانی»، زبا­­ن­شناسی، 18 (1): 1-12.
صادقی، ع. 1383. «گویش قدیم کازرون»، زبان‌شناسی، 19 (1): 1-41.
صادقی، ع. 1357.  تکوین زبان فارسی، تهران: دانشگاه آزاد ایران.
غنی، ن. 1389.  بررسی چند متن کهن فارسی- یهودی، دانش ایران.
قرآن قدس. 1360. به­کوشش ع. رواقی، تهران: مؤسسه فرهنگی شهید رواقی.
کریمی دوستان، غ. و ر. ویسی. 1387. حفظ یک مادّه­ساز باستانی در ساخت مجهول در زبان کردی»، مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی مشهد، 41 (160): 137-147.
کمال‌الدین، ح. 2008. معجم‌ مفردات المشترک السامی فی‌اللغه العربیه، مکتبه‌الآداب.
کیا، ص. 1327. واژه‌نامة طبری، انتشارات دانشگاه تهران.
کیا، ص. 1330. واژه‌نامة‌گرگانی، انتشارات دانشگاه تهران.
کیا، ص. 1357. واژه‌های گویشی در هشت واژه­نامه فارسی، فرهنگستان زبان ایران.
لازار، ژ. 1384. شکل­گیری زبان فارسی، ترجمة م. بحرینی، تهران: هرمس.
ملیکیان، گورگین. 2001. نامة آفرینش، قدیمترین ترجمه فارسی به خط عبری، ایروان.
منصوری، یدالله. 1384. بررسی ریشه‌شناختی فعل‌های زبان پهلوی (فارسی میانة زردشتی)، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
نغزگوی کهن 1389. «از واژه‌بست تا وندِ تصریفی، بررسی تحول تاریخی بعضی واژه‌بست‌های فارسی جدید»، دستور: ویژه‌نامة نامة فرهنگستان، (۶): 77- 99.
نوروزی، ح. 1392. «بحثی دربارة گویش‌شناسی متون فارسی- عبری دورة نخست: وجود لغات شرقی در برخی متون جنوب غربی»، پژوهش‌های ادبی، 10 (41): 99-132.
ویندفور، گ. ال. 1376. «مراحل تکوین فارسی معاصر»، ترجمة ف. ابدالی، نامة پارسی، (6): 133-142.
هنینگ، و. 1365. «مخطوطات شعری از زمان رودکی»، ترجمۀ ناشناس، فرهنگ ایران زمین، زیرنظر و به­کوشش ایرج افشار، تهران، (26): 9-25.
Borjian, Habib 2015. “Judeo-Iranian Languages”, in Handbook of Jewish Languages, Edited by Lily Kahn and Aaron D. Rubin, Leiden, Boston: Brill, 234-296.
Gershevitch, Ilya. 1964. “Dialect Variation in Early Persian, Transactions of the Philological Society_ 63.1: 1-29.
Gindin, T.E. 2007. The Early Judaeo-Persian Tafsirs of Ezekiel: Text, Translation, Commentary. Vol. I: text (Veroffentlichungen zur Iranistik), Austrian Academy of Sciences.
Gindin, T.E. 2007. The Early Judaeo-Persian Tafsirs of Ezekiel: Text, Translation, Commentary, Vol. II: translation (Veroffentlichungen zur Iranistik), Austrian Academy of Sciences.
Gindin, T.E. 2014. The Early Judaeo-Persian Tafsirs of Ezekiel: Text, Translation, Commentary. Vol. III: grammar (Veroffentlichungen zur Iranistik), Austrian Academy of Sciences.
Henning, W.B. 1977. “Das Verbum des Mittelpersischen der Turfanfragment”, (ZII, pp. 158-253), in selected paper, ACTA IRANICA, Deuxieme Serie,Vol. V, 14: 65- 160.
Lazard, G. 1968. “La Dialectologie du Judeo-Persan”, Studies in Bibliography and Booklore, 8: 77-98
Lazard, G. 1963. La langue des plus anciens monuments de la prose persane, Paris: librairie c. klincksieck
Mackenzie, David Neil 1999. “An Early Jewish-Persian Argument”, in IRANICA DIVERSA, Edited by Carlo G. Cereti and Ludwig Paul, 2 Vol, Serie Orientale Roma, Istituto Italiano Per l’africa l’oriente, NA315-NA337.
Mackenzie, David Neil 1971. A Concise Pahlavi Dictionary, London, oxford univeversity press.
Margoliouth, D, S 1899. “A Jewish-Persian Law Report”, The Jewish Quarterly Review, Jul., Vol. 11, No. 4 (Jul., 1899): 671-675.
Meier, F. 1981. “Aussprachefragen  des älteren Neupersisch”, Oriens 27-28: 150-151.
Moreen, Vera Basch 2014. Catalog of Judeo-Persian Manuscripts in the Library of the Jewish Theological Seminary of America, (Études Sur Le Judaïsme Médiéval 63). Leiden/ Boston: Brill.
Paper, H.H., 1965a. “The Vatican Judeo-Persian Pentateuch: Numbers”, Acta Orientalia, xxix, 3-4: 253-370.
Paper, H.H., 1965b. “The vatican Judeo- Persian Pentateuch: Exodus and Leviticus”, Acta Orientalia, xxIx, 1-2: 75-181.
Paper, H.H., 1966. “The Vatican Judeo- Persian Pentateuch: Genesis”, Acta Orientalia, xxviii 3-4: 263-340, 1966
Paper, H.H., 1972. A Judeo-Persian pentateuch, The Text of the oldest Judeo-Persian Pentateuch Translation, British Museum Ms. Or. 5446. Jerusalem and Leiden.
Paul, Ludwig 2013. A Grammar of Early Judaeo-Persian, Wiesbaden, Reichert Verlag.
Shaked, Shaul 2003. “Early Judaeo-Persian texts. With notes on a commentary to Genesis”. Persian Origins, 2003: 195-219.
Shaked, Shaul 2009. “Classification of Linguistic Features in Early Judeo- PersianTexts”, Exegisti monumenta, festschrift in Honour of Nicholas sims- Williams, Edited by Werner sundermann, Almut Hintze and Francois de Blois, Harrassoutz verlag.