تحلیل و بررسی زبانی جایگاه زن در ضرب‌المثل‌های فارسی از منظر طبیعی‌سازی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران

2 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران

چکیده

ضرب‌المثل‌ها بخشی از نثر موجز و گزین­گویه­ها در ادبیات فارسی هستند که علاوه­بر  بازتاب­ فرهنگ جامعه به دلیل ساختار و فرم روایی­شان بسیار رایج و تاثیرگذارند. این تحقیق با خوانش انتقادی از مجموعه ضرب‌المثل­های داستان­نامة بهمنیاری و فرهنگ بزرگ ضرب­المثلهای فارسی با رویکرد زبان‌شناسی شناختی و تحلیل گفتمان، کوشیده‌است نگرش طبیعی­سازی باورهای نادرست در شکل‌گیری جایگاه زن در خانواده و جامعه را نشان دهد. تشدید نگرش دو قطبی مرد/ زن در جامعۀ مردسالار با بار ارزشی، به دوگانگی فرادست/ فرودست دامن می­زند. آسیب چنین نگاهی با پذیرش بدیهی و طبیعی آن، زمانی بیشتر نمایان می­شود که معیاری برای سنجش رفتار به‌هنجار و عقل سلیم عرفی شود و کسی درمورد نادرستی و غیرطبیعی بودن آن تردید نکند. از میان انواع کنش‌های گفتاری و فرم­های بیانی، ضرب­المثل­ها به‌عنوان کنش گفتمانی پذیرفته­شده، فرایند طبیعی­سازی این نگرش استعلایی را بدیهی­تر جلوه می­دهند. باورهایی چون بی­وفایی و عدم رازداری زنان، حقیر و ناقص­عقل بودن آنان، مترصد فرصت بودن برای خودنمایی، ساخته شدن آنها تنها برای خدمت در مطبخ، فرزندآوری و مسئولیت بزرگ کردن آنان، لزوم زیبایی ظاهری به‌عنوان امری واجب برای زن و لزوم زود به خانۀ بخت فرستادندن دختران و موارد متعدد دیگر که در مقاله حاضر فرایند بازتولید و طبیعی­سازی­شان بررسی و بازبینی می‌گردد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آسابرگر، آ. 1397. «تأملاتی در نشانه­شناسی طنز». درآمدی به طنز پژوهی، ترجمة م. فرجامی. گردآوری و مقدمه م. فرجامی. تهران: نیسا: 117- 141.
آسابرگر، آ. 1398. تحلیل گفتمان کاربردی؛ فرهنگ عامه، رسانه­ها و زندگی روزمره، ترجمۀ ح. پاینده. تهران: مروارید.
آنت، س. و صراحی، م. 1399. «مقایسۀ کلیشه‌های جنسیتی در داستان‌های کودکان گروه سنی «الف» و «ب» از منظر زبان‌شناسی فرهنگی»». زبان فارسی و گویش‌های ایرانی، 5 (9): 121-146.
ابوت، پ. و والاس، ک. 1376. درآمدی برجامعه­شناسی نگرش­های فمنیستی، ترجمة م. خراسانی و ح. احمدی. تهران: دنیای مادر.
افراشی، آ. 1397. استعاره و شناخت، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
اُدشورن، ن. 1391. آنسوی پیکر طبیعی؛ دیرین­شناسی هورمون­ها و جنسیت، ترجمه پ. قاسمیان. تهران: شیرازه.
امین‎الرعایا، پ. و شریفی، ش. و الیاسی، م. 1393. «بررسی ویژگی‎های منتسب به زنان در ضرب‎المثل‎های فارسی». زبان و ادبیات فارسی، (34): 89-120.
بارسلونا، آ. 1390الف. «در توجیه‌پذیری ادعای انگیختگی مجازی برای استعارة مفهومی». استعاره و مجاز با رویکردی شناختی، گردآوری آنتونیو بارسلونا. ترجمة ل.صادقی. تهران: نقش جهان: 49- 94.
بارسلونا، آ. 1390ب. «نظریة شناختی درباب استعاره و مجاز». استعاره و مجاز با رویکردی شناختی، گردآوری آنتونیو بارسلونا. ترجمة ت. امراللهی. تهران: نقش جهان: 7- 46.
بهمنیار، ا. 1381. داستاننامة بهمنیاری، تهران: دانشگاه تهران.
پونتروتو، د. 1390. «نقش انسجام­دهندۀ شناختی در گفتمان و مکالمه». استعاره و مجاز با رویکردی شناختی، گردآوری آنتونیو بارسلونا. ترجمة ت. امراللهی. تهران: نقش جهان: 331- 355.
دومان، پ. بی­تا. «مفهوم آیرونی». ترجمة م. ملکی. انتشار الکترونیکی. دسترسی در:
https://www.academia.edu/40787124/مفهوم_آیرونی_پل_دومان
ذوالفقاری، ح. 1388. فرهنگ بزرگ ضرب­المثل‌های فارسی. تهران: معین.
زوپانچیچ، آ. 1399. جنسیت و هستی­شناسی، ترجمة ع. حسن­زاده. تهران: دمان.
شعبانی، م. و  صراحی، م. 1395. «بازنمایی زنان در ضرب‌المثل‌های گیلکی (گونۀ اشکورات)». فرهنگ و ادبیات عامه، ۴(۱۱): 57-78.
صالحی امیری، ر. 1396. مفاهیم و نظریه‌های فرهنگی، تهران: ققنوس.
صفوی، ک. 1396. استعاره، تهران: علمی.
صادق­منش، ع. و علومی مقدم، م. و استاجی، ا. 1396. «بررسی هم­سنج جایگاه زن در ضرب‌المثل‌های امثال و حکم و فرهنگ ضرب­المثل­های اکسفورد بر بنیان روانشناختی آلفرد ادلر و اریک برن». فرهنگ ادبیات عامه، (17): 47-70.
عزتی، ز. 1395. جنسیت­گرایی در زبان فارسی، ترکی و گیلکی با نگاهی به زن در ضربالمثلهای این سه گونة زبانی، پایان‌نامة‎ کارشناسی ارشد. دانشگاه گیلان.
فرکلاف، ن. 1389. تحلیل گفتمان انتقادی، ترجمة ف. شایسته­پیران و دیگران. تهران: دفتر مطالعات و توسعه رسانه­ها.
کیرکگورد، س. 1395. مفهوم آیرونی با ارجاع مدام به سقراط، ترجمة ص. نجفی. تهران: مرکز.
لیکاف، ر. 1399. زبان و جایگاه زنان، ترجمة مریم خدادادی و یاسر پوراسماعیل. تهران: نگاه.
لیکاف، ج. و جانسون، م. 1394. استعاره­هایی که با آن زندگی می­کنیم، ترجمة ه. آقاابراهیمی. تهران: نشر علم.
محسنی، م. و جانعلی­زاده، ح. و رکابدار، ل. 1392. «ماهیت و جایگاه انواع مشارکت اجتماعی در ضرب­المثل­های داستان­نامة بهمنیاری». نشریة مطالعات توسعة اجتماعی - فرهنگی، 2(1): 97-121.
محمدی­اصل، ع. 1396. برساخت اجتماعی جنسیت، تهران: گل آذین.
مکاریک، ا. 1388. دانش­نامة نظریه­های ادبی معاصر، ترجمة م. مهاجر و م. محمدی. تهران: آگه.
معصومی، م. و رحیمی­نژاد، و. 1391. «زن و ضرب المثل‌های جنسیتی». فصلنامة علمی-پژوهشی زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد واحد سنندج، 4(11): 135-158.
موکه، د. 1389. آیرونی، ترجمة ح. افشار. تهران: مرکز.
میلنر، آ. و براویت، ج. 1387. درآمدی بر نظریة فرهنگی معاصر، ترجمة ج. محمدی. تهران: ققنوس.
وندایک، ت .1394. ایدئولوژی و گفتمان، ترجمة م. نوبخت. تهران: سیاهرود.
وندایک، ت. 1400. جامعه و گفتمان؛ بافت اجتماعی چگونه بر متن و گفتار تاثیر می­گذارد، ترجمة ط. اصغرپور. تهران: نگاه معاصر
هارت، ک. 1398. تحلیل گفتمان انتقادی و علوم شناختی (چشم­اندازهای نویسن پیرامون گفتمان مهاجرت)، ترجمة م. دهقان و ف. آقاگل­زاده و ب. وهابیان. تهران: نویسه پارسی.
هال، ا و دیگران. 1388. دربارة مطالعات فرهنگی، ترجمه ج. محمدی. تهران: چشمه.
یورگسن، م. و فیلیپس، ل. 1389. نظریه و روش درتحلیل گفتمان، ترجمة ه. جلیلی. تهران: نی.