نفی در زبان فارسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار زبان‌شناسی همگانی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

10.22124/plid.2021.14873.1426

چکیده

زبان‌ها در بازنمایی مفهوم نفی از امکانات مختلفی استفاده می‌کنند. پاین با نگاهی رده‌شناختی، به مفهوم نفی پرداخته و آن را به دو گروه «نفی جمله‌ای» و «نفی غیرجمله‌ای» تقسیم کرده‌است. در نفی جمله‌ای که سیطرۀ عملکرد آن بر کل بند است، امکانات مختلفی چون وندافزایی، استفاده از ادات نفی، فعل اصلی و کمکی منفی‌ساز، اسم منفی‌ساز، قیدهای منفی‌ساز و کمّی‌نماهای منفی‌ساز مطرح می‌شود. نفی غیرجمله‌ای دو زیربخش دارد که شامل نفی اشتقاقی و نفی در بند پیرو است. در این پژوهش، تلاش می‌کنیم با رویکردی داده‌بنیاد و براساس نمونه‌های موجود در «پیکرۀ گزاره‌های معنایی زبان فارسی» و در صفحات وب، امکانات نفی را در زبان فارسی معرفی کنیم. بررسی داده‌ها نشان داد که الگوی غالب منفی‌سازی در زبان فارسی وندافزایی است اما دیگر امکانات نفی جمله‌ایِ معرفی‌شدۀ پاین را هم می‌توان در زبان فارسی مشاهده کرد. ادات «نه»، فعل‌های اصلی مانند «خودداری کردن»، فعل کمکی «نکرد»، قیدی مانند «ابدا» و کمّی‌نمای «هیچ»، نمونه‌ای از امکانات منفی‌سازی در زبان فارسی هستند. همچنین بررسی داده‌ها علاوه‌بر صحه گذاشتن بر وجود امکانات نفی تحلیلی در زبان فارسی، نشان داد که لزوما با حضور کمّی‌نما و قیدهای معرف مفهوم نفی، فعل جمله منفی نمی‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


باقری، ش. 1385. «بررسی و مقایسۀ تکواژ نفی در زبان فارسی و انگلیسی و جایگاه آنها نسبت به فعل»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه علامه طباطبائی.
خانلری. پرویز. 1392. دستور زبان فارسی. تهران: توس.
ربانی اصفهانی، ک. 1375. «عناصر نفی در زبان فارسی»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز.
روشن، ب. و شهلا ب. 1392. «آیا هر جملة مثبت فارسی یک نظیر منفی دارد؟»، ادب‌پژوهشی، (25):  161- 177.
رضایی، و. و م. آزادمنش. 1398. «رده‌شناسی نفی در زبان فارسی: انگاره نقشه معنایی»، پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی، (15):  55- 67.
شقاقی، و. 1381. «پسوند نفی در زبان فارسی»، نامۀ فرهنگستان. (20):  85- 96.
صدیق ضیابری، ر. 1388. «تجزیه و تحلیل نفی در زبان فارسی معاصر: رویکردی نحوی و کلامی»، رسالۀ دکتری، تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
طبیب‌زاده، ا. 1391. دستور زبان فارسی براساس نظریۀ گروه‌های خودگردان در دستور وابستگی، تهران: نشر مرکز.
مظفری، ز. 1396. «نظام قطبیت در زبان فارسی: رویکردی رده- نقشی»، زبان‌کاوی، (4):  25- 52.
منصوری، م. 1383. «نفی در زبان فارسی از منظر رده‌شناسی زبانی»، مجموعه مقالات ششمین کنفرانس زبان‌شناسی، دانشگاه علامه طباطبائی.
میرزائی، آ. 1397. «فعل‌های چندپارۀ زبان فارسی»، علم زبان، 2(2): 53- 70.
میرزائی، آ. 1397. «عملگر سوگیری در زبان فارسی»، جشن‌نامه دکتر شقاقی، به کوشش ش. مدرس و ف. قطره، تهران: نویسه پارسی: 399-409.
میرزائی, آ. 1400. «رابطۀ قطبیت و وجهیت بندی در زبان فارسی»، مطالعات زبان‌ها و گویش‌های غرب ایران، 9(1):  113- 135، doi: 10.22126/jlw.2020.5372.1442.
نجفی، ا. 1390. «مصاحبه با ابوالحسن نجفی»، در جشن‌نامۀ ابوالحسن نجفی، به کوشش ا. طبیب‌زاده. تهران: نیلوفر، 19-210.
Bond, O. 2009. Mapping Negation in Conceptual Space, In Peter K. Austin, Oliver Bond, Monik Charette, David Nathan & Peter Sells (eds), Proceeding of Conference on Language Documentation and Linguistic Theory 2, 51-60, London: SOAS.
Erteschik-Shir, N., 2007. Information Structure: The Syntax-Discourse Interface, Oxford:  Oxford University Press.
Halliday, M., and C. Matthiessen, 2014. an introduction to functional grammar. London and New York: Routledge.
Givón, T. 2001. Syntax: an introduction (Vol. 1). John Benjamins Publishing.
KLima, E. S. 1964. Negation in English. In J. A. Fodor and J. J. Katz, eds. The Structure of Language. Englewood Cliffs, N.J., Prentice-Hall: 246-323.
Miestamo, M. 2005. Standard Negation: the Negation of Declarative verbal Main Clauses in a Typological Perspective. In Empirical Approaches to Language Typology 31, Berlin: Mouton de Gruyter.
Miestamo, M. 2007. Negation: An Overview of Typological Research. Language and Linguistic Compass, 1/5, 552-570.
Mirzaei, A., A. Moloodi. 2016. Persian proposition Bank. In Proceedings of the 10th International Language Resources and Evaluation. Portorož (Slovenia). May. pp. 3828-3835.
Morgan, J. L. 1975. “Some Interactions of Syntax and Pragmatics”, In P. Cole and J. L. Morgan (eds.) Syntax and Semantics: Speech Acts, vol. iii. New York: Academic Press, 289-303.
Payne, J.R. 1985. Negation. In Language Typology and Syntactic Description, Vol 1, Clause Structure, Timothy Shopen (ed), 197-242, Cambridge, Uk: Cambridge University Press.
Thompson, G. 2013. Introducing Functional Grammar, third edition, Routledge Press.
Van Valin, R. D., Jr. 2005. Exploring the Syntax–Semantics Interface. Cambridge University Press.