سازوکارهای به‌واژه‌سازی در رمان‌های دورۀ مشروطه مطالعۀ موردی؛ سرگذشت یتیمان، مصاحبه، نیرنگ سیاه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه گیلان، رشت، ایران

2 استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه گیلان، رشت. ایران

چکیده

هدف اصلی در این جستار، برشمردن انواع به‌واژه در رمان‌های دورۀ مشروطه و مقایسۀ آنها با معادل ادبی، فرهنگی و اجتماعی امروزی و بررسی تحول آنهاست. برای نیل به این منظور به‌واژه در سه رمان سرگذشت یتیمان، مصاحبه و نیرنگ سیاه، از رمان‌های اجتماعی دورۀ مشروطه مطالعه شده‌است. در این جستار ابتدا به واژگان براساس بافت متن، موقعیت داستانی و مفهوم توجه شده، سپس سازوکار ساخت به‌واژه تعیین شده‌است. براساس این مطالعه می‌توان گفت به‌واژه‌ها علاوه‌بر مفهوم اصلی، معانی ضمنی را نیز شامل می‌شوند؛ این معانی می‌توانند برساختۀ اجتماع یا دورۀ تاریخی خاصی باشند یا عاطفه و ایدئولوژی خاصی را حمل کنند یا در مقابل واژگان و مفاهیم تابو به کار روند. در این مقاله نشان داده شده که رمان‌های مطالعه­شده چگونه با به‌واژه‌ها، که با استفاده از سازوکارهای کاربرد اطناب، ایجاز، کنایه، استعاره، مجاز، ترکیب وصفی، ترکیب اضافی، استفاده از واژگان غیرفارسی، استفاده از واژگان کهن فارسی و استفهام انکاری ساخته شده‌اند، به بیان مفاهیم اجتماعی، فرهنگی و اخلاقی دورۀ مشروطه پرداخته‌اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


 آصف، ا. 1396. «داستان شگفت: سرگذشت یتیمان». در مشروطیت ایران و رمان فارسی، گردآورنده: م. کوهستانی‌نژاد، تهران: دنیای اقتصاد.
انوشه، ح و دیگران. 1381. فرهنگ‌نامۀ ادب فارسی. ج2: اصطلاحات، مضامین و موضوعات ادب فارسی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
بدخشان، ا و موسوی، س.1393. «بررسی زبانشناختی به‌گویی در زبان فارسی». مجلۀ جستارهای زبانی. 5(1): 1–26.
بهار، م. 1396. «نیرنگ سیاه». در مشروطیت ایران و رمان فارسی، گردآورنده: م. کوهستانی‌نژاد، ج1، تهران: دنیای اقتصاد.
پیروز، غ و محرابی کالی، م. 1394. «بررسی معنی‌شناختی حسن تعبیرات مرتبط با مرگ در غزلیات حافظ». ادب پژوهی، (33): 81–104.
داد، س. 1378. فرهنگ اصطلاحات ادبی  (واژه­نامه، مفاهیم و اصطلاحات ادبی فارسی/ اروپایی). تهران: مروارید.
زندی، ب و بحرینی، م و سبزواری، م و مهدی بیرقدار، ر. 1397. «بررسی اجتماعی- شناختی تابو و حسن تعبیر در ساختارهای عبارات، اصطلاحات و ضرب­المثل های فارسی و انگلیسی». جستارهای زبانی، 9(6): 317–334.
کاشانی، ع. 1396. «مصاحبه». در مشروطیت ایران و رمان فارسی، گردآورنده: م. کوهستانی‌نژاد، ج1، تهران: دنیای اقتصاد.
کوهستانی‌نژاد، م. (گردآورنده) 1396. مشروطیت ایران و رمان فارسی. تهران: دنیای اقتصاد.
معین، م. 1380. فرهنگ فارسی. تهران: سرایش.
مک‌ورتر، ج. 2016. «به‌واژه‌ها مثل لباس زیر باید مرتب عوض شوند.»، ترجمۀ ع. شفیعی‌نسب. در tarjomaan.com.
موسوی، س و بدخشان، ا. 1391. «حسن تعابیر ناپسند»، پژوهش‌های زبانشناختی در زبان­های خارجی، 2(2): 171–187.
‌موسوی، س و بدخشان، ا. 1395. «بررسی حسن تعبیر در زبان فارسی: رویکردی گفتمانی». نشریۀ پژوهش‌های زبان‌شناختی تطبیقی، 6(12): 55–67.
میرزاسوزنی، ص. 1384. «کاربرد حسن تعبیر در ترجمه». مطالعات ترجمه، (۱۱): 23-34.
نوروزی، ع و عباس‌زاده، ح. 1389. «حسن تعبیر در زبان وادبیات عربی، شیوه‌ها و انگیزه‌ها». زبان و ادبیات عربی، (۳): 149–174.
وارداف، ر. 1393. درآمدی بر جامعه‌شناسی زبان. ترجمة ر. امینی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
عرب یوسف آبادی، ع و افضلی، ف. 1397. «بررسی سازوکارهای حسن‌ تعبیر در ترجمۀ تابوهای رمان الهوی از هیفا بیطار». پژوهش‌های ترجمه در زبان و ادبیات عربی، (19): 57- 80.
Allan, K. & K. Burridge. 1991. Euphemism and Dysphemism: Language Used as Shield and Weapon. New York: Oxford University Press.
Holder, R.W. 1994. How to Say What You Mean: A Dictionary of Euphemisms. Third Edition. Oxford: OxfordUniversity Press.
McWhorter, J. 2016. "Euphemise this". In aeon.co.
Rawson, H. 1981. A Dictionary of Euphemisms and Other Doubletalk. New York: Crown Publishers, Inc.
Wardhaugh, R. 2006. An Introduction to Sociolinguistics. Translated by L
Amini, R. 2014. Tehran: Institute of Humanities and Cultural Studies. [In Persian].
Warren, B. 1992. "What Euphemisms Tell Us about the Interpretation of Words" Studia Linguistica, 46(2), 128-172.