ردیابی 35 رباعی منسوب به مولانا در نسخ خطّی و چاپی دیوان سنایی و متون کهن‎تر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی- ادبیات عرفانی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز. ایران.

2 استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران

3 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران

چکیده

از شاعرانی که می‌توان رباعیاتش را به اشکال مختلف در میان رباعیات دیوان کبیر مولانا ردیابی کرد سنایی است.بعد از بررسی «نزهه‌المجالس» و چندین نسخة خطّی معتبر از دیوان سنایی، تعداد رباعیات مشترک و مشابه دیوان چاپی سنایی به تصحیح مدرس رضوی و دیوان کبیر مولانا به تصحیح فروزانفر از 26 به 35 رباعی افزایش یافت. برای تحلیل انتساب دقیق رباعیات مشترک و مشابه این دو شاعر، علاوه‌بر منابع مذکور، آثار نظم و نثر دیگر شعرا و نویسندگان پیش از مولانا نیز بررسی شد. از مجموع 35 رباعی مشترک و مشابه، براساس تحلیل داده‎ها، 24 رباعی از دیوان کبیر قطعا متعلق به سنایی است یا از رباعیات او تضمین و اقتباس شده‌است. 8 رباعی نیز به احتمال زیاد از سنایی است و 3 رباعی دیگر، علاوه‌بر سنایی به شاعران دیگری نیز منسوب شده‌است. از رباعیات سنایی، فقط 4 رباعی به شکلی کامل و بدون تغییر در دیوان کبیر آمده، در سایر موارد رباعیات با تغییراتی در چند واژه تا سه مصرع همراه است.  

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اخسیکتی، ا.  1337 . دیوان اشعار، به تصحیح ر. فرخ، تهران: کتابفروشی رودکی.
تبریزی، ش. 1385. مقالات شمس، تصحیح م. موحد، تهران: خوارزمی.
حسینی اشکوری، س. 1385. سفینة صائب. اصفهان: دانشگاه اصفهان.
الخزائلی النیشابوری، ح.  1378 . روض‎الجنان و روح‎الجنان فی تفسیر القرآن، ج4، به­کوشش م. یاحقی و م. ناصح، مشهد: پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
خویی، ح. 1379 . مجموعة آثار حسام‎الدین خویی، به­کوشش ص. عباس‌زاده، تهران: میراث مکتوب.
رازی، ن. 1389. مرصادالعباد، به­اهتمام م. ریاحی، تهران: علمی فرهنگی.
رحیمی زنگنه، ا. یاری گلدره، س. رحمتیان، ل. 1396. «بازشناسی  منبع 38 رباعی منسوب به مولانا در متون ادبی و تاریخی». تاریخ ادبیات، (81): 36ـ 48.
ریاحی، م. 1375.  نزهة المجالس (مقدمه و تعلیقات)، ج. شروانی، تهران: علمی.
سعد سلمان، م. 1339. دیوان اشعار، به­تصحیح ر. یاسمی، تهران: پیروز.
سمعانی، ش. 1384. روح‎الارواح، به­کوشش ن. مایل هروی، تهران: علمی و فرهنگی.
سنایی غزنوی، ا. 1388. دیوان، به­اهتمام م. مدرس رضوی، تهران: سنایی.
سیفی نیشابوری، ع. 1399. رسائلالعشاق و وسائل‎المشتاق، به­کوشش ج. بشری، تهران: مجموعة انتشارات تاریخی و ادبی دکتر محمود افشار.
شروانی، ج. 1375.  نزهة المجالس، به­تصحیح و تحقیق م. ریاحی، تهران: علمی.
شعبانی، م. 1389. «مولوی صوفیی ترانه­گو (بررسی رباعیات مولوی و جایگاه آن در شعر فارسی)»، کتاب ماه ادبیات، (42): 22ـ41.
شفیعی کدکنی، م. 1387.  غزلیات شمس تبریز، تهران: سخن.
شمیسا، س. 1374. سیر رباعی در شعر فارسی، تهران: فردوس.
الظهیری الکاتب السمرقندی. 1349.  اغراض السیاسة فی اعراض الریاسة، به­کوشش ج. شعار، تهران: دانشگاه تهران.
عوفی، م. 1353. جوامع الحکایات و لوامع الروایات، تصحیح ا. مصفا و م. مصفا، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
عوفی، م. 1355. جوامع‌الحکایات و لوامع‌الروایات. (باب دوم و سوم از قسم اول)، تصحیح م. معین، تهران: دانشگاه تهران.
غزنوی، س. 1384. مقامات ژنده­پیل، تصحیح ح. موید، تهران: علمی فرهنگی.
کاشانی، ا. 1311.  رباعیات باباافضل، به­اهتمام س. نفیسی، تهران: کتابخانة دانشکده.
کرمانی، ا . 1366. دیوان رباعیات، به­اهتمام ا. ابومحبوب و مقدمة م. باستانی پاریزی، تهران: سروش.
گنجوی، م. 1391. دیوان مهستی، به­اهتمام ج. پور، ا. نیازی و هـ.. اسعدی، تبریز: شایسته.
لمعه‌السراج للحضره‌‌التاج. 1348. منسوب به شمس‌الدین محمد دقایقی مروزی و تاج‌الدین محمود بن محمد بن عبدلکریم، به­کوشش م. روشن، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
لوئیس، ف. 1383. مولوی: دیروز و امروز، شرق و غرب، ترجمة ف. فرهمندفر، تهران: نشر ثالث.
مرادی، ا. وفایی، ا. 1395. سفینة کهن رباعیات، تهران: سخن.
مشتاق‎مهر، ر. 1396. «مآخذ استشهادات شعری فارسی مکتوبات مولانا و تکملة آن»، کهن‎نامة ادب پارسی، (8): 77ـ106.
منشی، ن. 1391. کلیله و دمنه، تصحیح و توضیح م. مینوی، تهران: دانشگاه تهران.
منور، م. 1381.  اسرارالتوحید فی مقامات الشیخ ابی سعید، تصحیح م. شفیعی کدکنی، تهران: آگاه.
مولوی، ج. 1363. کلیات شمس یا دیوان کبیر ، ج8، تصحیح و حواشی ب. فروزانفر، تهران: دانشگاه تهران.
مولوی، ج. 1371.  مکتوبات، به­کوشش ت. سبحانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
میبدی، ا. 1363. کشف‌الاسرار و عدةالابرار، ج2، به­کوشش ع. حکمت، تهران: امیرکبیر.
میرافضلی، س. 1376. «مروارید کرمانی و رباعیات سرگردان»، معارف، (14): 24ـ36.
میرافضلی، س.1394. جنگ رباعی: بازیابی و تصحیح رباعیات کهن پارسی، تهران: سخن.
همدانی، ع. 1377. نامه‌های عین‌القضات همدانی، به­کوشش ع. منزوی و ع. عسیران، تهران: اساطیر.
 
نسخ خطی
نسخة مجموعة سفینة تبریز، ابوالمجد تبریزی، (721ق)، شمارة 14590، مجلس شورای اسلامی.
نسخة مجموعة دوازده شاعر، شمارة 170، کتابخانة مرکزی دانشگاه تهران.
نسخة مکاتبات عین‌القضات، بخش دوم، شمارة 166 ف، (668ق)، کتابخانة مرکزی دانشگاه تهران.
نسخة دیوان انوری، 51ف، (708ق)، کتابخانة مرکزی دانشگاه تهران.
نسخة دیوان سنایی، موزة کابل، کتابت در نیمة دوم قرن ششم هجری قمری.
نسخة دیوان سنایی، کتابخانة بایزید ولی‌الدین ترکیه، به شمارة 134 (684ق) کتابخانة مرکزی دانشگاه تهران.
نسخة دیوان سنایی، به شمارة 13471 (837ق، کتابخانة مجلس شورای اسلامی.
نسخة دیوان سنایی، دست‌نویس شمارة 232 (1003ق)، کتابخانة مرکزی دانشگاه تهران.
نسخة دیوان سنایی، دست‌نویس شمارة 5241 (فرن11)، کتابخانة ملک.
نسخة دیوان سنایی، به شمارة 996 (قرن11)،  کتابخانة مجلس شورای اسلامی.
نسخة دیوان سنایی، به شمارة 997 (1274ق)، کتابخانة مجلس شورای اسلامی.