ذکر شمه‌ای از محاسن نسخة تهران در خوانش دیوان خاقانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموختة دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

2 دانش‌آموختة دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان،اصفهان، ایران.

چکیده

خاقانی از خیال­پردازترین شعرای زبان فارسی است. دریافت زوایای شعر او که در پردة باریک‌اندیشی، خیال­انگیزی، بهره­گیری از علوم و فرهنگ عامه مستور است، از همان آغازین روزها کسانی چون شادی­آبادی، معموری و آذری را به شرح اشعار وی­ واداشت. از آن پس کاتبان، شارحان و مصححان در گذرگاه خاقانی­پژوهی، این بارِ سنگین را با خود تا دنیای چاپ و طبع آورده­اند. پیچیدگی دیوان خاقانی، لغزشگاه همۀ خاقانی‌پژوهان گردیده­ژوهان گردیده‌است؛ چنانکه هیچ نسخه­، تصحیح و شرحی مبرا از عیب نیست. یکی از نسخ در تصحیح­ها، طبع عبدالرسولی، موسوم به نسخة تهران بود. سجادی با بهره­گیری از نسخ لندن به­عنوان نسخۀ اساس و نسخ معتبر دیگر در کنار نسخة تهران بار دیگر دیوان خاقانی را منتشر کرد. بعد از او نیز کزازی و منصور در این راه گام نهادند. با اینکه تصحیح سجادی بعد از طبع عبدالرسولی بود، اما در برخی موارد هنوز ضبط نسخة تهران بر طبع سجادی برتری دارد. سجادی غالبا به خاطر اعتماد به نسخة لندن و برای ارائة وجهی جدید، مأنوس و متفاوت، وجه صحیح نسخة تهران را نادیده گرفته، موارد سقیم را وارد متن خود کرده­است. در این مقاله نمونه­هایی از وجوه نسخة تهران که در بیشتر موارد منحصر و غریب است، ارائه می‌شود و براهین صحت این وجوه با دلایل درون­متنی، بیرون­متنی، پیرامتنی و زیبایی­شناسی اقامه می‌گردد.

کلیدواژه‌ها


قرآن مجید. ترجمة محمد مهدی فولادوند، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
ابن­سینا، ح. 1375. النفس من کتاب الشفا، تحقیق ح حسن­زاده، قم: التابع لمکتب الاعلام السلامی.
ابن­عبدالبر، ا. 1414. الاستذکار، تحقیق عبدالمعطی امین قلعجی، قاهره: دارالوعی.
ابن­قتیبه، ع. 1963. عیون الاخبار، قاهره: دارالکتب.
ابن­کمونه. 1402. الجدید فی­الحکمه، تحقیق ح مرعید الکبیسی، بغداد: جامعه البغداد.
ابوالفرج اصفهانی، ع. 1415ق.  الاغانی، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
ابونعیم اصفهانی، ا. 1932. حلیه الاولیاء و طبقات­الاصفیا، قاهره: دار ام­القری.
استرآبادی، م. 1341. دره نادره، به اهتمام ج شهیدی، تهران: انجمن آثار ملی.
استعلامی، م. 1386. شرح قصاید خاقانی، تهران: زوار.
انصاری، م. 1358. تاریخ اصفهان، به اهتمام ج سروشیار، اصفهان: مشعل.
انوری، ا. 1376. دیوان انوری، تصحیح مدرس رضوی، تهران: علمی-فرهنگی.
بدرالدین­العینی، ا. 1420. شرح سنن ابی­داوود، تحقیق ابی­منظور خالدبن ابراهیم، ریاض: مکتبة الرشد.
برزگر خالقی، م.  1387. شرح دیوان خاقانی، تهران: زوار.
بهمنیار. 1349. التحصیل، تصحیح م مطهری، تهران: دانشگاه تهران.
تفضلی، ا. 1373. تخته­ نرد تدبیر یا تقدیر، تهران: عطایی.
جاحظ، ع. 1948. البیان و التبین، تحقیق عبدالسلام هارون، بیروت: دارالفکر.
جاحظ، ع. 1965. کتاب الحیوان، تحقیق عبدالسلام هارون، قاهره: مکتبه الحلبی.
جامی، ع. 1337. هفت اورنگ، تصحیح م مدرس گیلانی، تهران: کتاب­فروشی سعدی.
جرجانی یمانی (زرّین­دست). 1391. نورالعیون، تصحیح باباپور، زیرنظر م محقق، تهران: میراث مکتوب با همکاری سفیر اردهال.
حافظ، ش. 1385. دیوان حافظ، تصحیح قزوینی، شرح خطیب­ رهبر، تهران: صفیعلیشاه.
حافظ، ش. 1362. دیوان حافظ، تصحیح پ خانلری، تهران: خوارزمی.
خاقانی، ا. 1388. دیوان خاقانی، تصحیح ض سجادی، تهران: زوّار .
خاقانی، ا. 1357. دیوان اشعار خاقانی، تصحیح و تعلیق ع عبدالرسولی، تهران: کتابخانه­ خیام.
خوانساری، م. 1390. روضات­الجنات فی احوال علماء و سادات، قم: اسماعیلیان.
دهخدا، ع. 1336. لغت­نامه، تهران: مجلس شورا.  
سلمان ساوجی. 1389. کلیات، مقدمه و تصحیح ع وفایی، تهران: سخن.
سلطان­محمدی، ا و سادات ابراهیمی، م. 1395. «به پنج انامل به فتح باب سخن». کهن­نامه. (7) 1: 73-87.
سلطان­محمدی، ا و سادات ابراهیمی، م. 1398. «ضرورت توجه به صبغة روایی در تصحیح و فهم اشعار خاقانی». ادب فارسی، (9) 23: 201 -219.
سلمی، م. 1953. طبقات­الصوفیه، قاهره: دارالکتاب العربی.
سنایی، م. 1388. دیوان سنایی غزنوی، به سعی مدرس رضوی، تهران: سنایی.
صفی­بوری، ع. 1388. منتهی­الارب فی لغات­العرب، تهران: دانشگاه تهران.
طوسی، م. 1345. عجایب المخلوقات، به اهتمام م ستوده، تهران: بنگاه نشر ترجمه و کتب.
عراقی، ف. 1338. دیوان، تصحیح س نفیسی، تهران: سنایی.
عمرانی الشافعی، ا. 2000.  البیان فی مذهب الامام شافعی، تحقیق ق نوری، بیروت: دارالمنهاج.
فخررازی. 1410ق.  المباحث المشرقیه، بیروت: دارالکتب العربیه.
فردوسی. 1386.  شاهنامه، کوشش خالقی مطلق. تهران: مرکز دایره‌المعارف.
فیروزآبادی، م. بی­تا.  قاموس المحیط، قاهره: مطبعه السعاده.
قزوینی، ز. 1989. عجایب­المخلوقات و غرایب­الموجودات، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
قشیری، ع. 1989. الرساله القشیریه، تحقیق ع محمود و م شریف، قاهره: دارالشعب.
کزازی، م. 1388.  گزارش دشواری­های خاقانی، تهران: مرکز.
مافروخی اصفهانی. 1385. المحاسن، ترجمۀ حسین ابی­رضا علوی آوی. به اهتمام ا آشتیانی، اصفهان: سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان.
مسعود سعد سلمان. 1390. دیوان، مقدمه، تصحیح و تعلیقات م مهیار، تهران: پژوهشگاه علوم انساتی و مطالعات فرهنگی.
معین، م. 1364.  فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر.
مولوی، ج. 1387. کلیات شمس، تصحیح فروزانفر، تهران: نگاه.
مولوی، ج. 1362. مثنوی، تصحیح نیکلسون، تهران: امیرکبیر.
ناصرخسرو. 1389. دیوان، تنظیم ج منصور، تهران: نگاه.
ناصرخسرو.1370. سفرنامه، تصحیح ن وزین­پور، تهران: شرکن سهامی کتاب­های جیبی.
نسفی، ع. 1377. الانسان الکامل، تصحیح موله، ترجمه و مقدمه ض دهشیری، تهران: طهوری.
نصرالله منشی. 1361. کلیله و دمنه، تصحیح و توضیح م مینوی، تهران: دانشگاه تهران.
نصیرالدین طوسی. 1403ق. شرح الاشارات، تهران: دفتر نشر کتاب.
نظامی. 1389. لیلی و مجنون، تصحیح وحید دستگردی. تهران: قطره.
نظامی. 1387. هفت­پیکر، تصحیح وحید دستگردی، تهران: قطره.
نیساری، س. 1385. دفتر دگرسانی­ها در غزل­های حافظ، تهران: فرهنگستان زبان ­وادب فارسی.