ذکر شمه‌ای از محاسن نسخة تهران در خوانش دیوان خاقانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموختة دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

2 دانش‌آموختة دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان،اصفهان، ایران.

چکیده

خاقانی از خیال­پردازترین شعرای زبان فارسی است. دریافت زوایای شعر او که در پردة باریک‌اندیشی، خیال­انگیزی، بهره­گیری از علوم و فرهنگ عامه مستور است، از همان آغازین روزها کسانی چون شادی­آبادی، معموری و آذری را به شرح اشعار وی­ واداشت. از آن پس کاتبان، شارحان و مصححان در گذرگاه خاقانی­پژوهی، این بارِ سنگین را با خود تا دنیای چاپ و طبع آورده­اند. پیچیدگی دیوان خاقانی، لغزشگاه همۀ خاقانی‌پژوهان گردیده­ژوهان گردیده‌است؛ چنانکه هیچ نسخه­، تصحیح و شرحی مبرا از عیب نیست. یکی از نسخ در تصحیح­ها، طبع عبدالرسولی، موسوم به نسخة تهران بود. سجادی با بهره­گیری از نسخ لندن به­عنوان نسخۀ اساس و نسخ معتبر دیگر در کنار نسخة تهران بار دیگر دیوان خاقانی را منتشر کرد. بعد از او نیز کزازی و منصور در این راه گام نهادند. با اینکه تصحیح سجادی بعد از طبع عبدالرسولی بود، اما در برخی موارد هنوز ضبط نسخة تهران بر طبع سجادی برتری دارد. سجادی غالبا به خاطر اعتماد به نسخة لندن و برای ارائة وجهی جدید، مأنوس و متفاوت، وجه صحیح نسخة تهران را نادیده گرفته، موارد سقیم را وارد متن خود کرده­است. در این مقاله نمونه­هایی از وجوه نسخة تهران که در بیشتر موارد منحصر و غریب است، ارائه می‌شود و براهین صحت این وجوه با دلایل درون­متنی، بیرون­متنی، پیرامتنی و زیبایی­شناسی اقامه می‌گردد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Advantages of “Tehran” Version in reading Khaghani's Divan

نویسندگان [English]

  • Amir Soltan-Mohamadi 1
  • Mansoor Sadat-Ebrahimi 2
1 Ph.D. of Persian Language and Literature, University of Isfahan, Isfahan, Iran.
2 Ph.D. of Persian Language and Literature, University of Isfahan, Isfahan, Iran.
چکیده [English]

Khaghani is one of the most fanciful Persian poets. The difficulty of Khaghani's poems is related to fantasy, elegance, and its utilization of science. This perplexity led descriptions from the oldest times, such as Shadi Abadi on Khaqani's poetry to be written These efforts continued until the age of printing. The complexity of Khaqani's poetry has caused all the works written about him not to be free from defects. These defects are also included in Khaghani's poetry corrections, so that all versions and corrections are flawed. Among the corrections was Abdolrasouli’s correction which is also known as the Tehran edition. Moreover, Sajjadi, based on the London version and other copies in the book of Tehran, published Khaghani's poetry as well. Although Sajjadi published more Khagani's lyric poems than Abdolrasoli in certain cases, the version of Tehran (the corrected version by Abdulrasooli) is superior to other versions, especially to the London edition. However   Sajjadi in order to illustrate the new aspects of the Divan in his publication along with putting confidence on London version has marginalized the exact words of Tehran correction in many instances. In the present paper, the version of Tahran which is oftentimes regarded whimsical and unusual will be mentioned with regards to poetic and non-poetical reasons.

 
1. Introduction
Khaghani Shervani is one of the greatest and the most difficult poets of Persian language and literature among Persian poets. The reasons for the difficulty of Khaghani's poems is both the use of different sciences and the imagination. A commentary on Khaghani's poems has been written since ancient times. These old explanations express the difficulty and the importance of Khaghani's poetry. In the contemporary era, certain corrections have been made to Khaghani's Divan as well. One of these corrections is the correction of Abdolrasouli namely Tehran correction. He has used several versions for his correction. Later, Sajjadi and Mansour also corrected Khaghani's Divan. Evaluating items recorded in different versions shows that Abdulrasooli's correction portrays the most accurate correction.
 
2. Theoretical framework
One of the editions of Khaghani's poems is the edition of Abdolrasouli namely Tehran version. This edition, which is one of the first scientific examples, has been made through several copies whose exact identities are not very clear. Abdolrasouli's printing has been somewhat marginalized after Saqjadi’s correction. According to the items mentioned in the Tehran version, it is clear that the Tehran edition has given correct items that are not in other versions. The importance of the Tehran version will be revealed by carefully examining the items recorded in Abdolrasouli's edition and comparing them with the items recorded in other copies. This research shows that the Abdolrasouli's version is very valuable and is necessary to read Khaghani's Divan and researchers of Khaghani's poems need other corrections in addition to Sajjadi.
 
3. Methodology
The research method in this research is analytical-descriptive. First, the items recorded in the Tehran printing press, which are different from other versions, have been identified. Subsequently, by examining and comparing the cases recorded in the Tehran version and other copies, additional research was performed. Finally, the research confirmed the importance and accuracy of the items recorded in the Tehran version. That is, by analyzing the cases in the manuscript through the ancillary sciences as well as the poetic and textual reasons, the reason for the accuracy of the case in the Tehran version was revealed. The semantic description and the analysis of the bit at the end of each entry was the final path of the research.
 
4. Results & Discussion
Although after Abdolrasoli, Sajjadi published more Khagani's lyric poems than Abdolrasoli, in specific cases, the version of Tehran is superior to other versions, especially to the London edition. However,   Sajjadi,  in order to illustrate the new aspects of the Divan in his publication along with putting confidence on London version has marginalized the exact words of Tehran correction in many instances which is believed to be whimsical and unusual in particular cases, will be mentioned with poetic and non-poetical reasons. In this study, it was found that the  words noh xarās ‘nine mills’, volūgh ‘dogs drink water’, nadab ‘gage’, moqri-e Misr ‘egyptian quran reader’, zafar ‘victory’, morgh-e nāme-āvar ‘letter chicken’, shāye ‘fruit’, āyene ‘mirror’, anghā ‘phoenix’, bayān ‘expression’, deyhīm wa gargar ‘throne and crown’, golbām ‘morning sound’, Mašghūf  ‘very happy’, noghte-ye nūn ‘point of noon’, šīrxhār "infant", šekvā ‘complaint’ and bāghhā ‘gardens’ that are mentioned in the Tehran version are correct. In most versions and natures, the wrong aspects of noh havās ‘nine senses’, hozūr ‘presence’, diat ‘blood money’, masrū’ ‘epileptic’, sāye ‘shadow’, ābele ‘smallpox’, falak ‘the sky’, jenān ‘paradise’, takht ‘bed’, golbāng ‘loud’, maš’ūf  ‘happy’, xūn ‘blood’, rūzedār ‘fasting’, šokrī ‘thanksgiving’ and bā-dahā or bādhā ‘cleverly’ or ‘wines’ have been mentioned. Another result of the present study is highlighting the necessity of paying attention to the Tehran version while describing Khaghani's poems. However, this latter result does not support the complete correctness of the Tehran version, but it does indicate that the reading of Abdolrasouli's edition should also be considered in reading Khaghani's Divan.
 
5. Conclusions& Suggestions
In order to more accurately understand Khaghani's poems, it is necessary to pay attention to all the copies of Khaghani's Divan. The Tehran edition (published by Abdolrasouli) is one of the editions that can make it easier to understand Khaghani's poetry. Using this version and comparing the disputed cases with other versions, it is observed that the Tehran version occasionally offers the most correct case.
 
Select Bibliography
Abolfaraj Isfahani, A. 1993. Songs. Beirut: Dar al ehya al-torath arabi. [in Arabic]
Abu Nuʹaym Isfahāni, H. 1995. Ḥilyat al-awliyāʹ wa-ṭabaqāt al-aṣfiyāʹ,Qahere: Dar omol gora. [in Arabic]
 
Firoozabadi, M. Undated. Dictionary of the environment. Qahere: Al-Saada. [in Arabic]
Ibn Sina, H. 1996. The soul from the book of healing. Researched by Hassan Hassanzadeh. Qom: Altabe le maktab aelam eslami. [in Arabic]
Jahez, A. 1948 Statement and explanation. Investigation of Abdul Salam Haroon. Beirut: Dar al-Fikr. [in Arabic]
Jahez, A. 1965. The book of the animal. Investigation of Abdul Salam Haroon. Qahere:Majtaba Al-Halabi. [in Arabic]
Khāqāni Sharvāni, A. 2008. Divān-e Khāqāni Sharvāni, Corrected by Ali Abd-o-rasuli, Tehran: Sanāei. [in Persian]
Khāqāni Sharvāni, A. 2009.Divān-e Khāqāni Sharvāni. Corrected by Ziauddin Sajjadi. Tehran: Zavar. [in Persian]
Qazvini, Z. 1989. Wonders of Creatures and Strangers of Creatures. Beirut: Darahiyah Al-Tarath Al-Arabi. [in Arabic]
Tusi, M. 1965. Wonders of Creatures. To Manouchehr Sotoudeh. Tehran: Bongahe nashr o tarjome. [in Persian]
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Khaghani
  • Divan
  • Correction
  • Copy of Tehran
قرآن مجید. ترجمة محمد مهدی فولادوند، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
ابن­سینا، ح. 1375. النفس من کتاب الشفا، تحقیق ح حسن­زاده، قم: التابع لمکتب الاعلام السلامی.
ابن­عبدالبر، ا. 1414. الاستذکار، تحقیق عبدالمعطی امین قلعجی، قاهره: دارالوعی.
ابن­قتیبه، ع. 1963. عیون الاخبار، قاهره: دارالکتب.
ابن­کمونه. 1402. الجدید فی­الحکمه، تحقیق ح مرعید الکبیسی، بغداد: جامعه البغداد.
ابوالفرج اصفهانی، ع. 1415ق.  الاغانی، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
ابونعیم اصفهانی، ا. 1932. حلیه الاولیاء و طبقات­الاصفیا، قاهره: دار ام­القری.
استرآبادی، م. 1341. دره نادره، به اهتمام ج شهیدی، تهران: انجمن آثار ملی.
استعلامی، م. 1386. شرح قصاید خاقانی، تهران: زوار.
انصاری، م. 1358. تاریخ اصفهان، به اهتمام ج سروشیار، اصفهان: مشعل.
انوری، ا. 1376. دیوان انوری، تصحیح مدرس رضوی، تهران: علمی-فرهنگی.
بدرالدین­العینی، ا. 1420. شرح سنن ابی­داوود، تحقیق ابی­منظور خالدبن ابراهیم، ریاض: مکتبة الرشد.
برزگر خالقی، م.  1387. شرح دیوان خاقانی، تهران: زوار.
بهمنیار. 1349. التحصیل، تصحیح م مطهری، تهران: دانشگاه تهران.
تفضلی، ا. 1373. تخته­ نرد تدبیر یا تقدیر، تهران: عطایی.
جاحظ، ع. 1948. البیان و التبین، تحقیق عبدالسلام هارون، بیروت: دارالفکر.
جاحظ، ع. 1965. کتاب الحیوان، تحقیق عبدالسلام هارون، قاهره: مکتبه الحلبی.
جامی، ع. 1337. هفت اورنگ، تصحیح م مدرس گیلانی، تهران: کتاب­فروشی سعدی.
جرجانی یمانی (زرّین­دست). 1391. نورالعیون، تصحیح باباپور، زیرنظر م محقق، تهران: میراث مکتوب با همکاری سفیر اردهال.
حافظ، ش. 1385. دیوان حافظ، تصحیح قزوینی، شرح خطیب­ رهبر، تهران: صفیعلیشاه.
حافظ، ش. 1362. دیوان حافظ، تصحیح پ خانلری، تهران: خوارزمی.
خاقانی، ا. 1388. دیوان خاقانی، تصحیح ض سجادی، تهران: زوّار .
خاقانی، ا. 1357. دیوان اشعار خاقانی، تصحیح و تعلیق ع عبدالرسولی، تهران: کتابخانه­ خیام.
خوانساری، م. 1390. روضات­الجنات فی احوال علماء و سادات، قم: اسماعیلیان.
دهخدا، ع. 1336. لغت­نامه، تهران: مجلس شورا.  
سلمان ساوجی. 1389. کلیات، مقدمه و تصحیح ع وفایی، تهران: سخن.
سلطان­محمدی، ا و سادات ابراهیمی، م. 1395. «به پنج انامل به فتح باب سخن». کهن­نامه. (7) 1: 73-87.
سلطان­محمدی، ا و سادات ابراهیمی، م. 1398. «ضرورت توجه به صبغة روایی در تصحیح و فهم اشعار خاقانی». ادب فارسی، (9) 23: 201 -219.
سلمی، م. 1953. طبقات­الصوفیه، قاهره: دارالکتاب العربی.
سنایی، م. 1388. دیوان سنایی غزنوی، به سعی مدرس رضوی، تهران: سنایی.
صفی­بوری، ع. 1388. منتهی­الارب فی لغات­العرب، تهران: دانشگاه تهران.
طوسی، م. 1345. عجایب المخلوقات، به اهتمام م ستوده، تهران: بنگاه نشر ترجمه و کتب.
عراقی، ف. 1338. دیوان، تصحیح س نفیسی، تهران: سنایی.
عمرانی الشافعی، ا. 2000.  البیان فی مذهب الامام شافعی، تحقیق ق نوری، بیروت: دارالمنهاج.
فخررازی. 1410ق.  المباحث المشرقیه، بیروت: دارالکتب العربیه.
فردوسی. 1386.  شاهنامه، کوشش خالقی مطلق. تهران: مرکز دایره‌المعارف.
فیروزآبادی، م. بی­تا.  قاموس المحیط، قاهره: مطبعه السعاده.
قزوینی، ز. 1989. عجایب­المخلوقات و غرایب­الموجودات، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
قشیری، ع. 1989. الرساله القشیریه، تحقیق ع محمود و م شریف، قاهره: دارالشعب.
کزازی، م. 1388.  گزارش دشواری­های خاقانی، تهران: مرکز.
مافروخی اصفهانی. 1385. المحاسن، ترجمۀ حسین ابی­رضا علوی آوی. به اهتمام ا آشتیانی، اصفهان: سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان.
مسعود سعد سلمان. 1390. دیوان، مقدمه، تصحیح و تعلیقات م مهیار، تهران: پژوهشگاه علوم انساتی و مطالعات فرهنگی.
معین، م. 1364.  فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر.
مولوی، ج. 1387. کلیات شمس، تصحیح فروزانفر، تهران: نگاه.
مولوی، ج. 1362. مثنوی، تصحیح نیکلسون، تهران: امیرکبیر.
ناصرخسرو. 1389. دیوان، تنظیم ج منصور، تهران: نگاه.
ناصرخسرو.1370. سفرنامه، تصحیح ن وزین­پور، تهران: شرکن سهامی کتاب­های جیبی.
نسفی، ع. 1377. الانسان الکامل، تصحیح موله، ترجمه و مقدمه ض دهشیری، تهران: طهوری.
نصرالله منشی. 1361. کلیله و دمنه، تصحیح و توضیح م مینوی، تهران: دانشگاه تهران.
نصیرالدین طوسی. 1403ق. شرح الاشارات، تهران: دفتر نشر کتاب.
نظامی. 1389. لیلی و مجنون، تصحیح وحید دستگردی. تهران: قطره.
نظامی. 1387. هفت­پیکر، تصحیح وحید دستگردی، تهران: قطره.
نیساری، س. 1385. دفتر دگرسانی­ها در غزل­های حافظ، تهران: فرهنگستان زبان ­وادب فارسی.