مراحل اولیۀ شکل‌گیری نشانۀ نمود کامل در مقطعی از فارسی نو: رهیافتی از اطلس زبانیِ کنونی به اطلس تاریخی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار زبان‌شناسی همگانی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی، قزوین، ایران.

چکیده

این مقاله تلاش می­کند بین نقش دستوری «بـ» در کنار فعل زمان گذشته در اطلس کنونی ایرانی غربی نو و اطلس تاریخی فارسی نو ارتباط برقرار کند و رفتار آماریِ این نشانه در متون قدیم را در پرتو رفتار آن در گونه­های زبانیِ کنونی تفسیر نماید. در نمونه‌گیری تاریخیِ پژوهش حاضر، در قرن­های چهارم تا هفتم، 22 درصد از افعال زمان گذشتۀ دارای ساختمان ساده (غیرپیشوندی و غیرمرکب) با نمود کامل، پیشوند «بـ» داشته­اند، ولی در قرن­های بعد، این آمار به­تدریج افت کرده و نهایتا به صفر رسیده‌است. از سوی دیگر، در قرن کنونی، سطح بسیار بالایی از دستوری­شدگیِ «بـ» در همین جایگاه در طیف وسیعی از گونه‌های زبانی ایرانی دیده می­شود. نگارنده این دو پدیدۀ زبانی (رفتار تاریخی «بـ» و رفتار کنونی آن) را همسو می­داند و معتقد است که روند واحدی از دستوری‌شدگی «بـ» برای نقش نشانۀ نمود کامل در زبان­های ایرانی غربی نو در جریان بوده که در گونۀ فارسی نوشتاری/ معیار، به‌دلایلی برون­زبانی یا درون­زبانی به­تدریج متوقف شده و در تعدادی از گونه­های ایرانی ادامه یافته و به سطح کنونی رسیده‌است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Beginning Stages of a Perfective Aspect Marker Development in a Period of New Persian: An Approach from Current Linguistic Atlas to the Historical Atlas

نویسنده [English]

  • Roohollah Mofidi
Assistant professor of linguistics, Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran.
چکیده [English]

The article tries to make a link between grammatical function of the prefix be- with past verbs in the current atlas of New West Iranian and the historical atlas of New Persian, and to interpret this marker’s historical statistics with respect to its behavior in today’s Iranian varieties. In the historical sampling of this research, 22% of past verbs of simple morphological structure (non-prefixed and non-complex) in 4th to 7th centuries had the prefix be-, but in the following centuries, its frequency decreased gradually, and eventually it disappeared. On the other hand, in the contemporary century, a very high level of grammaticalization of be- in the same position is observed in a wide variety of Iranian languages and dialects. The author looks at these two phenomena (the historical behavior of be- and its today’s behavior) in the same line, and believes that there has been a single path of grammaticalization of be- in progress in New West Iranian languages, but the written/standard variety of New Persian stopped this process for some external or internal reasons (contact with varieties without be-, and development of mi- as imperfective marker, respectively), while the process continued in some Iranian varieties to the current level.
 
1. Introduction
This paper attempts to make a link between the grammatical function of the prefix be- with past tense verbs in the current atlas of New West Iranian and the historical atlas of New Persian, and to interpret the marker’s statistical behavior in old texts with respect to its behavior in today’s Iranian varieties. The issue of the grammatical function of be- in this position has always been controversial, and grammarians and linguists have proposed functions such as decorative, redundant, emphatic, and perfective aspect for it. With a statistical approach, this research is concerned with this controversial issue, considering the status of perfective aspect marker in the current linguistic atlas (of West Iranian varieties), suggesting the hypothesis that the grammaticalization of be- as the perfective aspect marker had begun in some regions in the historical linguistic atlas.
 
2. Theoretical Framework
A common phenomenon in grammars is the grammaticalization of the speaker’s viewpoint towards the event: seeing it as a whole completed event, or looking from inside as an uncompleted one. This opposition, called perfective and imperfective aspect, respectively, is the main distinction in the grammatical aspect domain. In simpler words, the grammatical category of aspect is the result of grammaticalization of the speaker’s viewpoint. In this domain, there may be a grammaticalized morpheme for each opposition (perfective and imperfective); or just marking one the oppositions overtly, with no marker for the other one.
 
3. Methodology
The historical corpus of this research includes 77 thousand verbs, extracted from 55 texts from 10th to 20th centuries. To this aim, five texts from each century were selected, and then, two pieces of each text were taken randomly as the sampled data, each one including 700 verbs (1400 verbs from each text, altogether).
 
4. Results & Discussion
According to the statistics, be- in the grammatical function under discussion generally appears with positive verbs of simple structure (non-prefixed and non-complex), and its highest rate of usage is in 10th and 11th centuries. In these two centuries, on average, out of every four simple verbs in perfective aspect, one verb (and a bit more) takes be- (26.7%). In 12th and 13th centuries, the frequency of be- shows decrease (19%), and then, in the 14th, the statistics is reduced to less than half (8.1%), gradually disappearing in the following centuries. Furthermore, in 10th to 13th centuries, there are 17 texts from various geographical regions, having a rate higher than 10%, which shows that be- was being used in all centers of text production in the cultural territory of Persian. Also, the number of verbs with be- in the whole period (142 verbs, non-repeatedly) shows its high productivity, hence its inflectional nature, rejecting the derivational function hypothesis.
On the other side, according to several researches in dialectology, a very high level of grammaticalization of be- in the same position has been reported in a wide range of Iranian varieties. At least in Mazandarani, Gilaki, Tati, Khorasani, Central Iranian, and Talishi, there are several language varieties with this marker in the same position, and in many of them, be- is nearly fully-productive with simple verbs. Furthermore, complex predicates and some past forms (present perfect, past perfect, and past subjunctive) are used with be- in some Iranian varieties.
If we suppose that in early centuries the grammaticalization process of be- was in progress in some regions of the geography of Iranian languages, then, it may be hypothesized that since 14th century the production of Persian texts and the standardization of written language was affected by the varieties which lacked this function of be-, and this function was stopped gradually, but the varieties which had the marker (previously having more influence on the production of Persian texts) continued grammaticalizing itto the current level. By contrast, if we suppose that the grammaticalization of be- was only going on in New Persian, and after being stopped, it started again in some regions of the geography of Iranian languages, then, firstly, it would be difficult to account for the relatively short time spent for such a high level of grammaticalization of be- in today’s varieties, and secondly, on this assumption, the connection between perfective function and subjunctive-imperative function would be broken off, and restarting grammaticalization for perfective aspect would require theoretical justification.
The author believes that it is more plausible to consider the grammaticalization of be- in the grammars of West Iranian languages as a single phenomenon. In other words, there has been a single path of grammaticalization of be- (for perfective aspect) in progress in New West Iranian languages which was gradually stopped in New Persian since 14th century, and was continued in some Iranian varieties. The consequence of such an integrated approach to the phenomenon will be that we can also consider be- in Classical Persian as a perfective marker.
 
5. Conclusions & Suggestions
The statistics of this research show that 22% of simple perfective verbs in 10th to 13th centuries had be-. On the other hand, now, a very high level of grammaticalization of be- in the same position is observed in a wide range of Iranian varieties. The author believes that the most plausible explanation for these two linguistic phenomena (historical behavior of be- and its today’s behavior) is that the grammaticalization of be- for perfective aspect marking began since Early New Persian period (or possibly even Middle period), but Persian stopped this process gradually for some external reasons (contact with varieties without be-) or internal reasons (establishment of mi- as imperfective marker), while the process continued in some Iranian varieties to the current level. 
 
Select Bibliography
Brunner, C. J. 1977. A syntax of Western Middle Iranian. Delmar, New York: Caravan Books.
Bybee, J. et al. 1994. The evolution of grammar: Tense, aspect, and modality in the languages of the world. Chicago/London: The University of Chicago Press.
Dahl, Ö. & Velupillai, V. 2013. Perfective/imperfective aspect, in Dryer, M. S. & Haspelmath, M. (eds), The world atlas of language structures online. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology. http://wals.info/chapter/65.
Dahl, Ö. 1985. Tense and aspect systems. New York: Basil Blackwell.
Kalbasi, I. 2009. A descriptive dictionary of linguistic varieties in Iran. Tehran: Institute for Humanities. [In Persian].
MacKinnon, C. 1977. The New Persian preverb bi-. Journal of the American Oriental Society, 97(1), 8-26.
Mofidi, R. 2017. The development of aspect and mood morphology in New Persian. Grammar (Journal of the Academy of Persian Language & Literature), 12, 3-68. [In Persian].
Traugott, E. C. & Dasher, R. B. 2001. Regularity in semantic change. Cambridge: University Press Cambridge.
Windfuhr, G. (ed). 2009. The Iranian languages. London/New York: Routledge.
Windfuhr, G. 1979. Persian grammar: History and state of its study. The Hague: Mouton Publishers.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Grammaticalization
  • Linguistic atlas
  • New Persian
  • New West Iranian varieties
  • Perfective aspect
آقاگل­زاده، ف. 1394. زبان مازندرانی (طبری) توصیف زبان­شناختی (تحقیق میدانی-اطلس زبانی)، تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
آموزگار، ژ. و ا. تفضلی. 1373. زبان پهلوی: ادبیات و دستور آن، تهران: معین.
احمدی گیوی، ح. 1380. دستور تاریخی فعل، تهران: قطره.
استیلو، د. ل. 1395. حکایت­های عامیانه وفسی (پیکره، دستور و آوانگاشت)، ترجمۀ م. میردهقان و س. ر. یوسفی، تهران: آوای خاور.
اسماعیلی، م. م. 1390. گنجینۀ گویش‌های ایرانی (استان اصفهان1)، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
امانی، ع. 1394. گویش گیلکی رودسر (آواشناسی، صرف، نحو، واژه­نامه)، تهران: کویر.
بهار، م. ت. 1321/1373. سبک­شناسی یا تاریخ تطور نثر فارسی، تهران: امیرکبیر.
پورهادی، م. 1397. زبان گیلکی، رشت: فرهنگ ایلیا.
خیامپور، ع. 1333/1375. دستورزبان فارسی، تهران: کتابفروشی تهران.
دبیرمقدم، م. 1392. رده‌شناسی زبان‌های ایرانی، تهران: سمت.
دیهیم، گ. 1384. بررسی خرده­گویش­های منطقۀ قصران به انضمام واژه­نامۀ قصرانی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
راستارگویوا، و. س. 1379. دستورزبان فارسی میانه، ترجمۀ و. شادان، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
رحمانی، ر. 1397. نثر گفتاری تاجیکان بخارا (افسانه­ها، قصه­ها، روایت­ها)، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
رزاقی، ط. 1395. گنجینۀ گویش‌های ایرانی (استان اصفهان3)، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
رضایتی کیشه­خاله، م. و م. دیّان. 1388. «فعل­های پیشوندی در آثار منثور فارسی از آغاز تا پایان قرن پنجم»، دستور، 5: 27-50.
روبینچیک، ی. آ. 1391. دستورزبان ادبی معاصر فارسی، ترجمۀ م. شفقی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
زوندرمان، و. 1382. «فارسی میانه». راهنمای زبان­های ایرانی. ج1. ویراستۀ ر. اشمیت، ترجمۀ آ. بختیاری و همکاران، زیرنظر ح. رضائی باغ­بیدی، تهران: ققنوس. 223-260.
سبزعلی‌پور، ج. 1389. زبان تاتی (توصیف گویش تاتی رودبار)، رشت: فرهنگ ایلیا.
شریعت، م. ج. 1364. دستورزبان فارسی، تهران: اساطیر.
شقاقی، و. 1394. فرهنگ توصیفی صرف، تهران: علمی.
شکری، گ. 1374. گویش ساری (مازندرانی)، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
صدیقیان، م. 1383. ویژگی‌های نحوی زبان فارسی در نثر قرن پنجم و ششم هجری، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
علمداری، م. 1384. گویش دماوندی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
فتحی بروجنی، ش. 1392. گویش میمه­ای، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
فرشیدورد، خ. 1387. دستور مختصر تاریخی زبان فارسی، تهران: زوّار.
فکرت، م. آ. 1376. فارسی هروی: زبان گفتاری هرات، مشهد: دانشگاه فردوسی.
قریب، ع. و همکاران. 1327/1373. دستورزبان فارسی (پنج استاد)، تهران: جهان دانش.
کریستن­سن، آ. 1389. گویش سمنان: پژوهشی درباره دستورزبان سمنانی به­همراه واژه­نامه و چند متن و نگاهی به لهجه­های سنگسر و لاسگرد، ترجمۀ ا. ابراهیمیان، سمنان: دانشگاه سمنان.
کلباسی، ا. 1374. فارسی ایران و تاجیکستان (یک بررسی مقابله­ای)، تهران: وزارت امور خارجه.
کلباسی، ا. 1388. فرهنگ توصیفی گونه­های زبانی ایران، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
لازار، ژ. 1384. دستورزبان فارسی معاصر، ترجمۀ م. بحرینی، تهران: هرمس.
ماهوتیان، ش. 1378. دستورزبان فارسی از دیدگاه رده­شناسی، ترجمۀ م. سمائی، تهران: نشر مرکز.
محمدی خمک، ج. 1379. واژه­نامه سکزی (فرهنگ لغات سیستانی)، تهران: سروش.
مشکور، م. ج. 1363. دستورنامه در صرف و نحو زبان پارسی، تهران: شرق.
مفیدی، ر. 1395. «شکل­گیری ساخت­واژۀ نمود و وجه در فارسی نو»، دستور، 12: 3-68.
مفیدی، ر. 1399. «شواهدی آماری از نقش­های وجهی بـ در فارسی نو: مطالعه­ای درزمانی»، جستارهای زبانی، 60: 481-514.
ناتل خانلری، پ. 1365. تاریخ زبان فارسی، تهران: فردوس.
نغزگوی کهن، م. 1392. «تغییرات نقشی بـ در فارسی نو از منظر دستوری‌شدگی»، مجموعه مقالات نخستین همایش ملی بررسی واژه‌بست در زبان‌های ایرانی، تهران: نویسه. 37-59.
یمین، م. ح. 1393. دستور معاصر زبان پارسی دری، کابل: میوند.
یوآنّسیان، یو. آ. 1377. «جایگاه گویش هراتی در میان گویش­های گروه زبانی فارسی دری»، ترجمۀ ح. مصطفوی گرو، نامۀ فرهنگستان، 16: 140-160.
Andreas, F. C. 1939. Iranische Dialektaufzeichnungen aus dem Nachlass von F. C. Andreas, zusammen mit K. Barr und W. Henning bearbeitet und herausgegeben von A. Christensen (=Gött-A, 3. Folge, nr. 11).
Brunner, C. J. 1977. A Syntax of Western Middle Iranian, Delmar, New York: Caravan Books.
Bybee, J. et al. 1994. The Evolution of Grammar: Tense, Aspect, and Modality in the Languages of the World, Chicago/London: The University of Chicago Press.
Comrie, B. 1976. Aspect, Cambridge: University Press Cambridge.
Darzi, A. and S. Kwak. 2015. “Syntax and semantics of subjunctive clauses in Persian”, Lingua, 153:1-13.
Dahl, Ö. 1985. Tense and Aspect Systems, New York: Basil Blackwell.
Dahl, Ö. and V. Velupillai. 2013. “Perfective/Imperfective Aspect”, in Dryer, M. S. and M. Haspelmath (eds), The World Atlas of Language Structures Online, Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology. http://wals.info/chapter/65.
Entezar, E. M. 2010. Dari Grammar and Phrase Book, USA: Xlibris.
Glassman, E. H. 2000. Conversational Dari: An Introductory Course in the Farsi (Persian) of Afghanistan, Peshawar: International Assistance Mission. 5th ed.
MacKinnon, C. 1977. “The New Persian preverb bi-”, Journal of the American Oriental Society, 97/1: 8-26.
Olson, R. B. 1994. A Basic Course in Tajik (Grammar and Workbook). http://talktajiktoday .com/ documents/ABasicCourseInTajik.pdf
Taleghani, A. H. 2008. Modality, Aspect and Negation in Persian, United Kingdom: John Benjamins Publishing Company.
Traugott, E. C., and R. B. Dasher. 2001. Regularity in Semantic Change, Cambridge: University Press Cambridge.
Velupillai, V. 2012. An Introduction to Linguistic Typology, Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
Windfuhr, G. 1979. Persian Grammar: History and State of its Study, The Hague: Mouton Publishers.
Windfuhr, G. (ed). 2009. The Iranian Languages, London/New York: Routledge.