بررسی تاریخی بن ماضی افعال در زبان بلوچیِ امروز (گویش های بلوچیِ غربی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار فرهنگ و زبان‌های باستانی ایران، دانشگاه ولایت ایرانشهر سیستان و بلوچستان

2 استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه ولایت ایرانشهر سیستان و بلوچستان

چکیده

بن ماضی افعال با نشانه­های متنوع در گویش­های مختلف زبان بلوچی، اهمیت خاصی دارد. این مقاله در پی آن است تا با روشی توصیفی و دیدگاهی درزمانی و هم‌زمانی به بحث ساخت‌واژیِ بن ماضی در زبان بلوچی بپردازد. منابع پایه، 201 فعل سادۀ بلوچی- گویش بمپوری- است. پس از ارائۀ فهرست افعال، موارد آوایی و بسامد آنها تبیین می‌شود. این افعال، براساس تکواژ ماضی‌سازی که می‌گیرند مرتب شدند. یافته­ها نشان می‌دهد که بن ماضی در بلوچی به 10 صورت مشخص می­شود. از اینها، 5 صورت باقاعده و 5 صورت بی­قاعده هستند(1). این اختلاف صورت‌ها 4 دلیل عمده دارد: 1- صورت بن ماضی بازماندۀ صورت‌های تاریخی باشد؛ 2- بافت واجگانی‌ بن ماضی باعث اختلاف صورت‌ها شود؛ 3- اختلاف در گویش‌ها باعث تنوع صورت‌های بن ماضی شده باشد؛ 4- بن ماضی از طریق قیاس با افعال دیگر ساخته شده باشد.

کلیدواژه‌ها


ابوالقاسمی، م. 1393. دستور تاریخی زبان فارسی، تهران: سمت.
آرلاتو، آ. 1373. درآمدی بر زبان‌شناسی تاریخی، ترجمۀ ی. مدرسّی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
افراشی، آ. 1393. ساخت زبان فارسی، تهران: سمت.
جهاندیده، ع. 1396. فرهنگ بلوچی- فارسی، تهران: معین.
جهاندیده، ع. 1390الف. حماسه‌سرایی در بلوچستان، تهران: معین.
جهاندیده، ع. 1390ب. منظومه­های عاشقانۀ بلوچی، تهران: معین.
حشمتی، ا. 1390. بررسی و توصیف زبان‌شناختی گویش نیشابوری، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه سیستان و بلوچستان.
دبیرمقدم، م. 1392. رده‌شناسی زبان‌های ایرانی، تهران: سمت.
رضایی باغ­بیدی، ح. 1388. تاریخ زبان‌های ایرانی، تهران: مرکز دایره­المعارف بزرگ اسلامی.
صالحی (بختیار)، پ. 1371. فرهنگ مصدری- مصدرهای فارسی و مشتقات آن، تهران: هوش و ابتکار.
طباطبایی، ع. 1376. فعل بسیط فارسی و واژه‌سازی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
فقیرشاد، میراث، ویل پرینترز، 2000م، پاکستان.
کاتسنِر، ک. 1376. زبان‌های جهان، ترجمۀ ر. هیرمندی (خدادادی)، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
کامری، ب. و دیگران. 1384. زبان‌های دنیا، ترجمۀ ک. صفوی، تهران: سُعاد.
مالرب، م. 1386. زبان‌های مردم جهان، تهران: علمی و فرهنگی.
محمودزهی، م. 1377. مقایسۀ زبان بلوچی با زبان‌های ایرانی باستان، رسالۀ دکتری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران.
محمودزهی، م. 1385. «ساخت و صرف فعل سادۀ بلوچی»، زبان و زبان‌شناسی، 1(2): 1-16.
Barjasteh Delforooz, B., 2003, “The Structure of Present and Past Stems in Balochi Compared to Old, Middle and New Persian”, The Baloch and Their Neighbors, edited by Carina Jahani and Agnes Korn, Reichert Verlag Wiesbaden, pp. 19-31
Elfenbein, J., 1989, "Balôčî", in Rüdiger Schmit (eds.), Compendium Linguarium Iranicarum, Wiesbaden: Ludwig Reichert Verlag, pp. 350-362 
Jahani, C., 1989, Standardization and Orthography in the Balochi Language, Acta Universitatis Upsaliensis, Studia Iranica Upsaliensia, 1, Uppsala
Jahani, C., 2001, "Balochi", in Jane Garry & Carl Rubino (eds.), Facts about the World's Languages: An Encyclopedia of the World's Major Languages, Past and Present, New York and Dublin: H.W. Wilson Company
Korn, A., 2005, Towards a Historical Grammar of Balochi, Wiesbaden
Shahbakhsh, A., 2004, The Balochi Verb: An Etymological Study, University of London