تصحیح انتقادی و ترجمۀ چهار غزل اوحدی مراغه‌ای به گویش اصفهانیِ قرن هفتم و هشتم هجری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه اصفهان

2 استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه اصفهان

چکیده

در دیوان اوحدی مراغه­ای چهار غزل به گویش قدیم مردم اصفهان دیده می­شود که در نسخه­های خطی، کاستی­ها و تصرفات فراوانی بدان­ها راه ‌یافته‎است، به­گونه­ای­ که گاهی برخی واژه­ها حتی در دو دست­نویس هم یکسان نیست، و متن­های چاپی دیوان اوحدی نیز وضعیت مناسب­تری ندارد. اگرچه ادیب طوسی به سال 1342 خورشیدی، سه غزل از این چهار غزل را در مقاله­ای تصحیح، برگردان به فارسی و آوانگاری، و تا حدی اشکالات این سه غزل را برطرف کرده‎است، اما کار او نیز خالی از اشکال نیست و کاستی­هایی دارد. از این­روی، تصحیح و گزارش دوبارۀ این سه غزل، و البته غزلی که وی بدان نپرداخته‎است، بایسته می­نماید. در این جستار، پس از مقدمه و بیانِ پیشینۀ پژوهش و معرفی نسخه­ها و متن­های دسترس، همۀ غزل­های گویشی اوحدی مراغه­ای تصحیحِ انتقادی، گزارش و در صورت لزوم حرکت­گذاری یا آوانگاری گردیده‎است. نیز از برخی کاستی‌های مقالۀ ادیب طوسی، در گزارش ابیات سخن رفته‎است.

کلیدواژه‌ها


ابن­ندیم، م. بی­تا. الفهرست، مصر: المکتبة التجاریة الکبری.
ابوالقاسمی، م. 1381. تاریخ زبان فارسی، تهران: سمت.
ابوالقاسمی، م. 1374. ریشه­شناسی (اتیمولوژی)، تهران: ققنوس.
ادیب طوسی، م. 1342. «سه غزل اصفهانی از اوحدی مراغی»، پژوهش‌های فلسفی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، (67):  387- 400.
اسدی طوسی، ا. 1365. لغت فرس، تصحیح ف. مجتبایی- ع­ا. صادقی، تهران: خوارزمی.
اوحدی مراغه­ای، ا. 1340. دیوان، تصحیح س. نفیسی، تهران: امیرکبیر.
اوحدی مراغه­ای، ا.  837ق. دیوان (دست­نویس)، مشهد: فرخ (دانشکدۀ ادبیات دانشگاه فردوسی).
اوحدی مراغه­ای، ا. 870ق. دیوان (دست­نویس)، تهران: کتابخانۀ کاخ گلستان.
اوحدی مراغه­ای، ا.  بی­تا. دیوان (دست­نویس اوایل سدۀ یازدهم هجری)، تهران: مجلس.
اوحدی مراغه­ای، ا.  بی­تا، دیوان (دست­نویس اواخر سدۀ یازدهم هجری)، تبریز: کتابخانۀ ملی.
اوحدی مراغه­ای، ا.  بی­تا. دیوان (دست­نویس سدۀ سیزدهم هجری)، تهران: کتابخانۀ ملی ملک.
باباطاهر عریان. 1347. دیوان، تصحیح وحید دستگردی، تهران: کتابخانۀ ابن­سینا.
باقری، م. 1371. تاریخ زبان فارسی، تهران: دانشگاه پیام نور.
براتی خوانساری، م. 1383. «پیوندهای میان­فرهنگیِ گویش­ها (گویش خوانساری)»، زبان‌های ایرانی و زبانشناسی ایران، همایش دوم ایران­شناسی(congres2.iranology.ir)، بنیاد ایران‌شناسی:53- 66.
برجیان، ح. 1394. گنجینۀ گویش‌های ایرانی استان اصفهان، ج2، تهران: نشر آثار.
برهان، م. 1376. برهان قاطع، تصحیح و تحشیه م. معین، تهران: امیرکبیر.
بهار، م. 1375. «گویش باباطاهر»، باباطاهرنامه، تدوین پ. اذکایی، تهران: توس.
پورداود، ا. 1377. یشت‌ها، تهران: اساطیر.
پورداود، ا. 1381.یادداشت‌های گات‌ها، تهران: اساطیر.
تفضلی، ا. 1350. «اطلاعاتی دربارۀ لهجۀ پیشین اصفهان»، نامۀ مینوی، تهران: چاپخانۀ کاویان: 85- 103.
حسن­دوست، م. 1383.فرهنگ ریشه­شناختی زبان فارسی، ج1، تهران: آثار.
حسن­دوست، م. 1389. فرهنگ تطبیقی- موضوعی زبان­ها و گویش­های ایرانی نو، تهران: آثار.
حسن­دوست، م. 1395. فرهنگ ریشه­شناختی زبان فارسی، ج2و4، تهران: آثار.
حمزۀ اصفهانی، ح. 1992م. التنبیه علی حدوث التّصحیف، تحقیق م­ا. طلس، بیروت: دار صادر.
خانلری، پ. 1365. تاریخ زبان فارسی، ج1و2، تهران: نشر نو.
دهخدا، ع. 1377. لغتنامه، تهران: دانشگاه تهران.
رزاقی، ط. 1395. گنجینۀ گویش‌های ایرانی استان اصفهان، ج3، تهران: آثار.
سعدی، م. 1363.  کلیات، به­اهتمام م­ع. فروغی، تهران: امیرکبیر.
سنایی، م. 1385.دیوان، به­اهتمام م­ت مدرس رضوی، تهران: سنایی.
شمیسا، س. 1372.سبک­شناسی، ج1، تهران: دانشگاه پیام نور.
صائب تبریزی، م. 1365. دیوان. به­کوشش م قهرمان، ج2، تهران: علمی و فرهنگی.
صفا، ذ. 1369. تاریخ ادبیات در ایران، ج3، تهران: فردوس.
طرزی افشار، م. 1395. دیوان، تصحیح ف. مدرسی؛ و. رضایی، تهران: آثار.
عطار، م. 1393. منطق­الطیر، تصحیح م­ر. شفیعی­کدکنی، تهران: سخن.
غیاث­الدین رامپوری، م. 1327. غیاث­اللغات، به­کوشش م. دبیرسیاقی، تهران: کانون معرفت.
فره­وشی، ب. 1355. واژه­نامۀ خوری، تهران: وزارت فرهنگ و هنر.
فره­وشی، ب. 1388. فرهنگ فارسی به پهلوی، تهران: دانشگاه تهران.
کلباسی، ا. 1373. گویش کلیمیان اصفهان، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
کیا، ص. 1390. واژه‌نامۀ شصت­وهفت گویش ایرانی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
گزی، ­ع. 1371. غزلیات، به­تصحیح ح. محمدی- م. قوتمند- ا. خاکسار، اصفهان: فیروزنشر سپاهان.
مسعود سعد. 1364. دیوان، تصحیح م. نوریان، اصفهان: کمال.
مکنزی، د. 1379. فرهنگ کوچک زبان پهلوی، ترجمۀ م. میرفخرایی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ناظم­الاطبا (نفیسی)، ع. 1355. فرهنگ نفیسی، تهران: کتاب‌فروشی خیام.
یزدانی گزی، م. 1391. ساختار دستوری و واژه­نامۀ زبان گزی، اصفهان: هشت­بهشت.