بررسی حدنمایی حروف اضافه در زبان فارسی از منظر زبان‌شناسی شناختی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد گروه زبان انگلیسی و زبان‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت

2 استادیار گروه زبان انگلیسی و زبان‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت

چکیده

پژوهش­ حاضر به بررسی ­حدنمایی­ انواع حروف اضافه­ در­ زبان فارسی­ و فضاهای متفاوت حرکتی آنها برپایۀ رویکرد ­شناختی ­جکندوف (1983) و زوآرت (2005) می­پردازد. حروف اضافه مسیریِ ­فارسی به سه ­دسته اصلی تقسیم می‌شوند: مسیرهای محدود که در آنها نقطه­ای مشخص برای مبدأ و مقصد تعیین­ می­شود. از این‌رو آنها، مسیر­مبدأها­ (مانند از، از بالایِ، از بیرونِ و ...) و مسیرمقصدها (به، تا و ...) نامیده می­شوند؛ مسیرهای جهتی (به­سویِ یا به­طرفِ و ...) که جهت­ کلی­حرکت را می­رسانند؛ خط سیری (از بالایِ در عبارت از بالایِ چیزی ­گذشتن و یا از رویِ چیزی رد شدن) که فقط به نقطه­ای در طول حرکت از نظر ­زمانی اشاره ­می­کنند. بررسی فضای حرکتی هر یک از آنها نشان‌ می‌دهد که حروف اضافه فارسی سه حالت محدود، نامحدود و مشترک میان آن دو (هم محدود و هم نامحدود) را در بر می­گیرد. اما نکته اینجاست که حروف اضافه را نمی‌توان به­تنهایی و فارغ از جمله به صورت محدود و نامحدود دسته­بندی نمود؛ بلکه به کاربردِ آن در جمله و نوع­ فعل نیز بستگی­دارد. به­طور­کلی می‌توان نتیجه­گرفت که در مقایسه با زبان­های دیگر مانند انگلیسی، خط مرز قاطعی میان محدودیت و نامحدودیت حروف اضافه بدون کاربردِ آن در جمله وجود ندارد.

کلیدواژه‌ها


بامشادی، پ و انصاریان، ش. 1393. «چندمعنایی"تا" در چهارچوب معناشناسی شناختی»، مجموعه مقالات دانشگاه تهران، نخستین کنفرانس ملی معنی‌شناسی و نحو زبان های ایرانی، به کوشش مینا رضویان، 75-92.
بامشادی، پ و انصاریان، ش. 1393. «حرف اضافه یا اسم جایگاه‌نما؟»، مجموعه مقالات نهمین همایش زبان شناسی ایران، به کوشش محمد دبیرمقدم، 249-264.
مهدی بیرقدار، ر­ و درزی، ع. 1390. «حذف حروف اضافه قبل از عناصرمکان­نما»، شعرپژوهی (بوستان ادب)، 3 (4): 139 -166.
راسخ مهند، م. 1389. «بررسی معانی حروف اضافة مکانی فرهنگ سخن براساس معنی‌شناسی شناختی»، ادب پژوهی، 4 (14): 49 -66.
راسخ‌مهند، م و رنجبر ضرابی، ن. 1392. «بررسی شبکۀ معنایی حروف اضافه در و سر»، پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی، (5): 95-112.
زاهدی، ک و محمدی­زیارتی، ع. 1390. «شبکۀ معنایی حرف اضافه فارسی از در چهارچوب معنی‌شناسی شناختی»، تازه‌های علوم شناختی، 13 (1): 67 -80.
غلامعلی‌زاده، خ. 1377. ساخت زبان فارسی، تهران: احیاء کتاب.
گلفام، ا و یوسفی راد، ف. 1385. «بررسی حروف اضافه در چارچوب شناختی: مطالعه موردی حروف اضافه در/توی»، زبان و زبان شناسی، 2 (3): 33 -46.
گلفام، ا و دیگران. 1388. «بررسی حرف اضافة از در چارچوب معناشناسی شناختی و مقایسۀ آن با رویکرد سنتی»، زبان و زبان­شناسی. 5 (10): 69 -80.
ماهوتیان، ش. 1393. دستور زبان فارسی از دیدگاه رده­شناسی، ترجمۀ م. سمائی. تهران: مرکز.
مختاری، ش و رضایی، ح. 1392. «بررسی شناختی حرف اضافۀ با در زبان فارسی»، زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان، (90): 73 -94.
مشکوه الدینی، م. 1391. دستور زبان فارسی: واژگان و پیوندهای ساختی. تهران: سمت.
Corver, N. 2015. (Un) boundedness across syntactic categories. Utrecht Institute of Linguistics- OTS, Utrecht  University.
Cappelle, B & Declerck, R. 2012. Spatial and temporal boundedness in English motion events. HAL.
Jackendoff, R. 1983. Semantics and cognition, Cambridge, MIT press.
Zwarts, J.(2005). Prepositional aspect and the algebra of paths. Linguistics and Philosophy 28(6): 739-779