پسوندهای اشتقاقی «-ین» و «-ینه» در چارچوب ساخت‌واژۀ ساختی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان‌شناسی همگانی، دانشگاه شهید بهشتی تهران

2 دانشیار زبان‌شناسی همگانی، دانشگاه شهید بهشتی تهران

چکیده

پژوهش حاضر دو پسوند اشتقاقی «-ین» و «-ینه» را در زبان فارسی بررسی و سویه‌های گوناگون معنایی و صوری آنها را واکاوی می­نماید و می‌کوشد با رویکرد ساخت‌بنیاد و در چارچوب نظریۀ ساخت‌واژۀ ساختی الگوهای واژه‌سازی را بر پایۀ مفهوم «طرحواره‌های ساختی» و رابطۀ پایگانی این طرحواره‌ها تبیین نماید. ساخت‌واژۀ ساختی نظریه‌ای واژه‌بنیاد و نشانه‌بنیاد در حوزۀ ساخت‌واژه است که رویکردی شناختی و کاربردبنیاد به واژه‌سازی دارد. داده‌های پژوهش برگرفته از پیکرۀ ساخت‌واژی نگارندگان، با بیش از 12000 واژۀ مشتق و مرکب فارسی، و فرهنگ فارسی زانسو (کشانی، 1372) است که 71 واژۀ مشتق ساخته‌شده با پسوند «-ین» و 59 واژۀ ساخته‌شده با پسوند «-ینه» را در بر می‌گیرد. براساس یافته‌های پژوهش این پسوندها تنوع معنایی چشمگیری دارند که در سطح طرحواره‌های ساختی انتزاعی قابل تبیین است نه در سطح واژه‌های عینی زبان و از همین­رو آن را چندمعنایی ساختی می‌نامند. پسوند «-ین» می‌تواند در 7 زیرطرحوارۀ ساختی نمایان شود و واژه‌هایی از مقولۀ صفت بسازد، اما «-ینه» دارای 9 زیرطرحوارۀ ساختی است و واژه‌هایی از مقولۀ اسم و صفت می‌سازد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Derivational Suffixes ‘-in’ and ‘-ine’ within the Framework of Construction Morphology

نویسندگان [English]

  • Parsa Bamshadi 1
  • Shadi Ansarian 1
  • Negar Davari Ardakani 2
1 Ph.D in General Linguistics, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran
2 Associate Professor of General linguistics, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran
چکیده [English]

The purpose of the present research is to analyze two Persian suffixes ‘-in’ and ‘-ine’ in regards to their various formal and semantic aspects. The study adopts a construction-based approach and uses the framework of Construction Morphology theory (Booij, 2010, 2018) which tries to explain the word formation patterns using the notions of “constructional schemas” and the hierarchical relations among them. Construction Morphology is a word-based and sign-based theory which adopts a cognitive and usage-based approach to word formation. The data include 71 derivative words with the suffix ‘-in’ and 59 derivative words with the suffix ‘-ine’ adapted from the authors’ own morphological corpus (including more than 10000 Persian compound and affixed words), in addition to Farhang-e Zānsoo (Reverse Dictionary, Keshani 1993). The findings show that both suffixes have a remarkable semantic diversity and this polysemy is not explainable at the level of concrete words but at the level of abstract constructional schemas, therefore, is called “constructional polysemy”. The suffix ‘-in’ appears in 7 constructional subschemas to form new adjectives, while the suffix ‘-ine’ appears in 9 constructional subschemas to make new nouns or adjectives.
 
 Extended Abstract
1. Introduction
Affixation is a major word-formation process in Persian so that this language has many suffixes that can be added to existing words to produce new words. The purpose of the present research is to analyze two Persian suffixes ‘-in’ and ‘-ine’ and to examine their various formal and semantic aspects. The study adopts a construction-based approach and uses the framework of Construction Morphology theory (Booij, 2010, 2018) which tries to explain the word formation patterns using the notions of “constructional schemas” and the hierarchical relations among them. The main questions of the research are as follows: (1) How can the various meanings of ‘-in’ and ‘-ine’ be analyzed in terms of constructional schemas and subschemas? (2) How can the polysemy of morphological patterns associated with these two suffixes be explained?
 
2. Theoretical framework
The theoretical framework of the research is Construction Morphology (Booij, 2010, 2018), a word-based and sign-based theory which adopts a cognitive and usage-based approach to word-formation. In Construction Morphology, word-formation patterns are considered as abstract schemas that generalize over sets of existing complex words with a systematic correlation between form and meaning. These abstract schemas are known as ‘constructional schemas’. For example, word formation pattern associated with suffix ‘-in’ can be represented as follows:
[[a]Xi –in]Yj « [Relating to SEMi]j
In this representation, ‘a’ is a variable standing for the base word and its lexical category is unspecified (X) and SEMi points to the meaning of the base word. The representation of word formation patterns by means of schemas makes it possible to express generalizations about subsets of the complex words involved, by means of subschemas, in between the most general schemas and the individual words. Therefore, the lexicon can be seen as a hierarchy in which morphological schemas, subschemas and concrete complex words are at different levels of schematicity (abstractness).
 
3. Methodology
This research uses a descriptive-analytical method. The data include 71 derivative words with the suffix ‘-in’ and 59 derivative words with the suffix ‘-ine’ which are adapted from author’s own morphological corpus (including more than 12000 Persian compound and affixed words) and Farhang-e Zānsoo (Reverse Dictionary, Keshani 1993).
 
4. Results & Discussion
The findings of the research show that both suffixes ‘-in’ and –ine’ have a remarkable semantic diversity and this polysemy is not explainable at the level of concrete words but at the level of abstract constructional schemas, and therefore is called “constructional polysemy”. The suffix ‘-in’ can appear in 7 constructional subschemas to form new adjectives, while the suffix ‘-ine’ can appear in 9 constructional subschemas to make new nouns or adjectives. The lowest-level subschemas for the suffix ‘-in’ are as follows:
1) [[a](N-thing)i –in]Aj  ↔ [made from SEMi]j
2) [[a](N-thing)i –in]Aj  ↔ [smeared with SEMi]j
3) [[a](N-thing)i –in]Aj  ↔ [similar to SEMi]j
4) [[a](N-abstract)i –in]Aj  ↔ [accompanied by SEMi]j
5) [[a](N-loc)i –in]Aj  ↔ [located at SEMi]j
6) [[a](N-time)i –in]Aj  ↔ [relating to the time SEMi]j
7) [[a](Num)i –in]Aj ↔ [located at the position SEMi]j
The lowest-level subschemas for the suffix ‘-ine’ are as follows:
1) [[a](N-thing)i -ine](A/N)j ↔ [made from SEMi]j
2) [[a](N-thing)i -ine](A/N)j ↔ [similar to SEMi]j
3) [[a](N-color)i -ine]A/Nj ↔ [of the color SEMi]j
4) [[a](N-thing)i -ine]Nj ↔ [something relating to SEMi]j
5) [[a](N-time)i –ine]Aj ↔ [relating to the time SEMi]j
6) [[a](N-abstract)i –ine](A/N)j ↔ [of the nature SEMi]j
7) [[a](N-sex)i -ine]Aj ↔ [of the sex SEMi]j
8) [[a]Ai –ine]Aj ↔ [having SEMi-est extent/amount/rank]j
9) [[a](Vpres)i -ine]Nj ↔ [the instrument by which the action SEMi is done]j
In the above representations, the lexical category or subcategory of the variable ‘a’ (the base word) is indicated by such labels as N-thing (concrete noun), N-abstract (abstract noun), N-time (noun indicating time), N-color (noun indicating color), N-sex (noun indicating sex), N-loc (locative noun), Num (number), A (adjective) and Vpres (present stem of verb).
 
5. Conclusions & Suggestions
The results reveal that if we conceive of word-formation patterns as constructional schemas that express the common properties of sets of complex words, we can successfully explain the phenomenon of polysemy in morphological structures. In this respect, the idea of a hierarchical lexicon lets us to see distinct meanings as different subschemas that are at different levels of abstraction.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Construction Morphology
  • Suffixation
  • Derivational suffix
  • Word formation
  • Construction-based approach
ابوالقاسمی، م. 1375. دستور تاریخی زبان فارسی. تهران: سمت
بامشادی، پ. و ش. انصاریان. 1393. «حرف اضافه یا اسم جایگاه­نما». مقالات نهمین همایش زبان‌شناسی ایران، به­کوشش م. دبیرمقدم). جلد اول، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی: 249-264.
ــــــــــــــــ. 1394. «تبیین ساختارهای ناپایگانی زبان فارسی در چارچوب نظریۀ ساخت‌واژۀ ساخت­محور». مقالات سومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش­های کاربردی در مطالعات زبان، دانشگاه تهران، انتشار به‌صورت لوح فشرده.
ــــــــــــــــ. 1395. «رویکرد ساخت‌بنیاد به صرف و کاربرد آن در آموزش واژه‌های مشتق و مرکب فارسی برای فارسی‌آموزان». مقالات نخستین همایش واکاوی منابع آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان، به­کوشش م. میردهقان). جلد دوم. تهران، نشر خاموش: 999- 1020.
بامشادی، پ. و ف. قطره. 1396. «چندمعنایی پسوند «- ی» فارسی: کندوکاوی در چارچوب ساخت‌واژۀ ساختی». جستارهای زبانی، (42): 265- 289.
بامشادی، پ؛ ش. انصاریان و ن. داوری اردکانی. 1397. «چندمعنایی پسوند «- انه» فارسی: رویکرد ساخت‌واژۀ ساختی». مطالعات زبان و گویش‌های غرب ایران، (22): 1-11.
بامشادی، پ. و ش. انصاریان [زیر چاپ]. «نقش طرحواره‌های مرتبه دوم در تحلیل ساختارهای [اسم + شناسی/ نگاری/ کاوی] و صفت‌های متناظر آنها در زبان فارسی». جستارهای زبانی.
بهشتی، ع. 1355. ساختمان واژه زبان فارسی امروز. تهران: چاپخانۀ پیروز.
تاکی، گ. 1391. «طبقه بندی وندهای اشتقاقی زبان فارسی». زبان و زبان‌شناسی، (15): 125-140.
رفیعی، ع. 1391. «صرف ساخت‌محور: شواهدی از فرایندهای واژه‌سازی در زبان فارسی». مقالات هشتمین همایش زبان‌شناسی ایران، به­کوشش م. دبیرمقدم). تهران: دانشگاه علامه طباطبایی، 327- 336.
رفیعی، ع. و س. ترابی 1393. «وراثت و انگیختگی رابطۀ صورت و معنی در واژگان: نمونه‌هایی از واژه‌سازی زبان فارسی». علم زبان، 2(3): 49-64.
سامعی، ح. و م. تفسیری. 1393. الگوهای ساخت واژه در زبان فارسی. تهران: آثار.
شریعت، م.ج. 1390. «نقدی بر ساختار صفت نسبی در زبان فارسی». پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی، (4): 53-67.
صادقی، ع. ا. 1372. «شیوه‌ها و امکانات واژه‌‌سازی در زبان فارسی معاصر(11)». نشر دانش، (77): 21-25.
صمصامی، م. 1346. پیشوندها و پسوندهای زبان فارسی. اصفهان: نشر مشعل.
عظیم‌دخت، ذ. و ع. رفیعی. 1395. «واژه‌های مرکب مختوم به ستاک حال از منظر صرف ساختی: مورد [x - یاب]». مجموعه مقالات چهارمین همایش ملی صرف، به­کوشش ش. مدرس خیابانی و ف. قطره، تهران: نشر نویسۀ پارسی: 143-170.
کشانی، خ. 1371.  اشتقاق پسوندی در زبان فارسی امروز. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
ــــــــــــــــ. 1372.  فرهنگ فارسی زانسو. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
کلباسی، ا. 1391. ساخت اشتقاقی واژه در فارسی امروز. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
نجفیان، آ.؛ ب. روشن و ز. قیراطی. 1394. «صرف کاربردشناختی پسوندهای نسبت در زبان فارسی». زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان، (13): 21-38.
Booij, G. 2007. “Construction Morphology and the Lexicon”. In F. Montermini, G. Boye & N.R. Hathout (Eds.), Selected Proceedings of the 5th Decembrettes: Morphology in Tolouse, pp. 33-44.
ـــــــــــــــــــــ 2010. Construction morphology. Oxford: Oxford University Press.
ـــــــــــــــــــــ 2013. “Morphology in Construction Grammar”. In T. Hoffmann & G. Trousdale (eds.), The Oxford Handbook of Construction Grammar (pp. 255-274). Oxford: Oxford University Press.
ـــــــــــــــــــــ 2016. “Construction morphology”. In A. Hippisley and G. Stump (eds.), The Cambridge handbook of morphology (pp. 424–448). Cambridge: Cambridge University Press.
ـــــــــــــــــــــ 2018. “The Construction of Words: Introduction and Overview”. in G. Booij (ed.), The Construction of Words: Advances in Construction Morphology (pp. 3-16). Cham: Springer.