بست چاکنایی در زبان فارسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار زبانشناسی همگانی، دانشگاه شهرکرد

چکیده

چیستیِ بست یا انسداد چاکنایی در زبان فارسی همواره محل بحث و اختلاف نظر بوده­است؛ برخی  آن را جزءِ واج‌های زبان فارسی می‌دانند و برخی آن را واج‌ به شمار نمی‌آورند. پژوهش پیشِ رو کوششی برای برطرف نمودن این اختلافِ نظرها و ابهام‌هاست. با این هدف، بست چاکنایی در واژه‌ها و بافت‌های گوناگون سبک رسمیِ زبان فارسی بررسی شد و فرایندهای واجی‌ و محدودیت‌های تأثیرگذار بر رخداد و عدم رخداد این همخوان در واژه‌ها و بافت‌های گوناگون ارائه گردید. روش این مقاله توصیفی- تحلیلی در چارچوب نظریۀ بهینگی (پرینس و اسمولنسکی، 2004 /1993) است. البته پیش از ورود به تحلیل‌های نظریۀ بهینگی مراحل اشتقاق این فرایندها و تعامل آنها با هم بررسی شد. نتایج کلی این پژوهش نشان می‌دهد که بست چاکنایی فقط به­عنوان تلفظِ دو نویسۀ «همزه» (ء) و «ع» در وام‌واژه‌های عربیِ واج به شمار می‌رود. این همخوان در بقیۀ موارد آواست و وظیفۀ‌ آن پُرکردن ‌آغازۀ هجا در ابتدا و میان واژه است.

کلیدواژه‌ها


استاجی، ا ؛ م. نامور فرگی و س. کرامتی یزدی. 1389. «تحلیل اکوستیکی همخوان انسدادی چاکنایی و بررسی امکان وجود دو واکۀ پیاپی در دو هجای متوالی در گفتار سریع و پیوسته در زبان فارسی». پژوهش‌‌های زبان و ادبیات تطبیقی، 4(1): 27- 50.
بی‌جن‌خان‌، م.  1384. واج‌شناسی‌: نظریة بهینگی. تهران‌: سمت.
ـــــــــــــ. . 1392. نظام آوایی زبان فارسی. سمت.
ثمره، ی. 1381. آواشناسی زبان فارسی: آواها و ساخت آوایی هجا. تهران: نشر دانشگاهی.
جم، ب. 1394الف. «راه‌کارهای برطرف کردن التقای واکه‌ها در زبان فارسی».زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان.  12(1): 79- 100.
ـــــــــــــ . 1394ب. فرهنگ توصیفی فرایندهای واجی. تهران: نشر دانشگاهی.
حق‌شناس، ع. 1370. «نقش­های دوگانه همزه در ساخت آوایی زبان فارسی». در مقالات ادبی، زبان‌شناختی: 257- 284. تهران: نیلوفر.
خداوردی، ف. 1394.«همخوان انسدادی چاکنایی در پیوستار وضعیت چاکنای»  علمزبان.3(4)35- 55.
صادقی، و. 1389. «آواشناسی و واج‌شناسی همخوان‌های چاکنایی». پژوهش‌هایزبان‌شناسی. 2(1): 49-62.
شهبازی، ا. 1396. «همزه در مرز ترکیب و بحث التقای مصوت­ها در کلمات فارسی». زبان و شناخت.  3: 29- 37.
کرد زعفرانلو کامبوزیا، ع. 1381. «همزه در زبان فارسی». مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. دورۀ 164: 283- 302.
Fleischhacker, H. A. 2005. Similarity in phonology : Evidence  from reduplication and loan adaptation. Doctoral dissertation, University of     California, Los Angeles.
Foulkes, P. 1997. "Rule inversion in a British English dialect: A sociolinguistic investigation of [r]-sandhi in Newcastle upon Tyne." University of Pennsylvania Working Papers in Linguistics: Vol. 4 : Iss. 1,           Article 16.
Ito, J. and A. Mester.  2009. "The onset of the prosodic word." In Steve Parker (ed.) Phonological Argumentation: Essays on Evidence and Motivation. London: Equinox, 227-260.
Jensen , J. T. 2004. Principles of generative phonology: An introduction. John Benjamins publishing company.
Lombardy, L. 1997. "Coronal epenthesis and markedness." Paper diliverd at the      Hopkins optimality workshop / Marylan Mayfest, Baltimore, MD.
McCarthy, J. 1991. "Synchronic Rule Inversion." Proceedings of the Annual    Meeting of the Berkeley Linguistics Society. 17: 192-207.
ـــــــــــــــــــــــ 1999. Introductory OT on CD-ROM. CD-ROM. Amherst, MA:GLSA         publications.
Prince, A., & Smolensky, P. (1993/2004). Optimality theory:    constraint in generative grammar. MIT Press.
Trask, R. L. 1993. A  dictionary of grammatical terms inlinguistics. Routledge.
Uffmann, C. 2007. "Intrusive [r] and optimal epenthetic consonants." Language    Sciences29.451-476.
Vennemann, T. 1972. "Rule inversion." Lingua 29, pp. 209- 42.
Zonneveld, W. 1978. A formal theory of exceptions in generative   phonology.Lisse: Peter de Ridder Press.