بررسی کارکردهای گفتمانی وجه فعل در غزل پست‌مدرن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه گیلان

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علامه طباطبایی تهران

چکیده

فعل به­عنوان اصلی­ترین عنصر هر پیام، نشان­دهندۀ جهت­گیری ذهنی گوینده در ایجاد پیام است. شیوه­های گوناگون حضور، غیاب، ساختار، نمود، وجه و ... یک فعل می­تواند در بردارندۀ اغراض مشخص گفتمانی در هر پارۀ گفتار باشد. در میان ویژگی­های فعل در نحو زبان فارسی، زبان­شناسی نقش­گرا و تحلیل گفتمان انتقادی، وجه و وجهیت فعل را که مرتبط با تلقی گوینده از وقوع یا عدم وقوع فعل همراه با احتمال، شرط، آرزو، امر یا جز آن است، باید حامل معانی اصلی گفتمانی دانست. در این پژوهش با تمرکز بر برخی مجموعه­غزل­های پست‌مدرن، وجه فعل از بعد معنایی (وجهیت توانمندی، وجهیت درخواستی و وجهیت برداشتی) و همچنین علت­ها  و شیوه­های گزینش هر یک از وجوه اخباری، التزامی و امری بررسی شده و سعی گردیده­است تا ارتباط یا تعارض این وجوه، با گفتمان غالب مشخص گردد. یافته­ها حاکی از  نقش محوری­ وجه فعل در شفافیت اغراض گفتمانی غزل پست‌مدرن و تأثیر آن بر سایر عناصر هم‌نشین در محور کلام است و اینکه چگونه گزینش پُربسامد برخی وجوه، نظیر وجه التزامی به یکی از مختصات سبکی در غزل پست‌مدرن بدل شده‌است. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Discourse Functions of Verb Mood in Postmodern Sonnets

نویسندگان [English]

  • Ali Safayi Sangari 1
  • Somayye Ghorbanpoor Delivand 2
1 Associate Professor in Persian Language and Literature, University of Guilan, Rasht, Iran
2 PhD candidate in Persian Language and Literature, University of Allameh Tabataba'i, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Extended abstract
1. Introduction
Various properties of each verb can encompass certain intentions among which mood and modality can be considered as the bearer of the main discourse meanings. In this study, various moods of verbs, and the reasons and ways of choosing indicative, subjunctive and imperative moods in postmodern sonnets (ghazal) have been investigated and the relationship or conflict of these moods with respect to dominant discourse is characterized.
     Postmodernism in Iran emerged in the 1990s and, in particular, in poetry by Reza Barahani. Paradox, defamiliarization, anti-enlightenment, desire for turmoil, colloquial language and language games are the main characteristics of postmodern poetry. A decade later, postmodernism entered classical poetry, and in this context, several works with features such as deviation, attention to language games, anti-enlightenment, deconstruction of common structures, dialogism and nihilism were created.
 
2. Theoretical framework
Modality as a constituent of sentence, reflects the attitude of the speaker about the accuracy of an utterance and the speaker's certainty in expressing a proposition that defines the type of social relations. Verb modality is a set of grammatical tools employed to show the speaker's attitude in the verb. Grammarians have enumerated three up to seven types of verb mood and have defined it as the occurrence or non-occurrence of an action in the form of indication, probability and imperative. Concerning the difference between the two ones, modality and mode have been considered to be semantic and grammatical categories in turn. 
3. Methodology
In this study, ten sets of postmodern sonnets have been investigated through qualitative method. The verb moods in these specific poems have been specified and their discursive functions have been examined.
 
4. Results and discussion
The use of an indicative mood in the present time represents a direct and passive narrative and shows the speaker's certainty in the veracity of propositions. The indicative mood is sometimes used in the sense of a subjunctive. Together with subjunctive elements such as modal verbs and adverbs, it creates a semantic change. Subjunctive mood also carries a sense of regret and emptiness. Imperative mood which often conveys a respectful and sincere request in the postmodern sonnet is more common in the form of present imperative. This mode changes the uniaxial speech and engages the poet in a conversation with the audience.
 
5. Conclusions and suggestions
To strengthen the certainty of utterances, poets make use of past and present indicative mood and in cases of uncertainty or hesitation and expression of regret, subjunctive mood is usually used. This challenge in the verb tense in the subjunctive mood is a discourse feature. In imperative mood, the poet engages the audience through directly addressing them in the process of creating meaning, getting out of passivity of other moods while contributing to the action and functionality of propositions.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Postmodern sonnet
  • Discourse
  • Indicative mood
  • Subjunctive mood
  • Imperative mood
ارژنگ، غ. 1374. دستورزبان فارسی امروز، تهران: قطره.
آقاگل­زاده، ف. 1385. تحلیل گفتمان انتقادی، تهران: علمی و فرهنگی.
ـــــــــــــــ. 1391. «بررسی وجه فعل در زبان فارسی بر پایۀ نظریۀ فضاهای ذهنی».  ادب‌پژوهی، (20): 135-154.
آقاگل­زاده، ف. و خیرآبادی، م. 1392. «واقع نشدن فعل در عنوان­های خبری روزنامه­های فارسی زبان از منظر تحلیل گفتمان انتقادی». زبان­پژوهی، (9): 20-1.
اکبری، م .و ولی‌پور، م. 1395. «نقد و تحلیل انواع وجه فعلی در زبان فارسی». ادب فارسی، (17): 1- 15.
ایلخانی­پور، ن. 1394. صفات وجهی در زبان فارسی، تهران: مرکز.
باطنی، م. 1373. زبان و تفکر، تهران: فرهنگ معاصر.
پالمر، ف. ر. 1391. نگاهی تازه به معنی شناسی، ترجمۀ ک صفوی، تهران: کتاب ماد.
تاجیک، م. 1379. گفتمان و تحلیل گفتمانی، تهران: انتشارات فرهنگ گفتمان.
جوادی ، ا .1393. «تحلیل کارکرد واژگان غزل پست­مدرن دهۀ هشتاد»، پایان­نامۀ کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سلمان فارسی کازرون.
حسینی، ا. 1393. غزل روزگار ما 1(گزیدۀ غزل­های دهۀ هشتاد)، تهران: نیماژ.
ـــــــــــــــ. 1394. غزل روزگار ما 2 (گزیدۀ غزل­های دهۀ هشتاد)، تهران: نیماژ.
­خانلری ناتل، پ. 1352. دستور زبان فارسی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
­خانلری ناتل، پ. 1395. تاریخ زبان فارسی، تهران: نشر نو.
خراسانی ، م . 1392. «سبک‌شناسی غزل پست­مدرن». پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی. (14): 129-150.
خیامپور، ع. 1375. دستور زبان فارسى، تهران: کتابفروشى تهران.
داوری، ش. و نغزگوی کهن، م. 1396. افعال معین در زبان فارسی، تهران: نشر نویسۀ پارسی
درپر، م. 1392. سبک­شناسی انتقادی (سبک­شناسی نامه­های غزالی با رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی)، تهران: علم.
رحیمیان، ج. 1378. «وجه فعل در فارسی امروز». علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز. (2): 52-41.
رشیدیان، ع. 1393. فرهنگ پسامدرن، تهران: نشر نی.
رضایی، و. 1391. «بررسی نحوی و معنایی فعل­های ایستا در زبان فارسی». زبان­شناسی و گویش­های خراسان، (7): 23- 38.
سلدن، ر و ویدوسون، پ. 1392. راهنمای نظریۀ ادبی معاصر، تهران: طرح نو
شادخواست، م. 1384. در خلوت روشن، تهران: عطایی.
شمیسا، س. 1396. مکتب­های ادبی، تهران: قطره.
صحرایی، ر. 1387. گریه روی شانۀ تخم مرغ (آثار برگزیدۀ جشنوارۀ غزل پست‌مدرن)، تهران: کتابناک.
طبیب­زاده، ا. 1385. ظرفیت فعل و ساخت­های بنیادین جمله در فارسی امروز، تهران: مرکز.
عامری، ز. 1391. «بررسی شعر پست­مدرن در دهه‌های هفتاد و هشتاد: مؤلفه‌ها و نمایندگان» پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه کاشان.
عضدانلو، ح. 1380. گفتمان و جامعه، تهران: نشرنی.
عموزاده، م. و شاه‌ناصری، ش. 1390. «بررسی پیامدهای ترجمه از انگلیسی بر مقولۀ وجهیت در فارسی». پژوهش‌های زبانی. (1): 21- 50.
عموزاده مهدیرجی، م. و رضایی، ح. 1389. «ابعاد معناشناختی ’باید‘در زبان فارسی». پژوهش‌های زبانی. (1): 57- 78.
فرشیدورد، خ. 1348. دستور امروز، تهران: صفیعلی‌شاه
ـــــــــــــــ.. 1350. «وجه فعل در فارسی معاصر».  دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، (7): 218-244.
ـــــــــــــــ.. 1383. فعل و گروه فعلی و تحول آن در زبان فارسی، تهران: سروش.
ـــــــــــــــ. 1384. دستور مفصل امروز، تهران: سخن.
قریشی ه. زنده­دل، م. 1384. باران صدای موجی زن جیغ رادیو، مشهد: سخن­گستر.
لازار، ژ. 1384. دستور زبان فارسی معاصر، ترجمۀ م بحرینی، تهران: هرمس.
ماهوتیان، ش. 1382. دستور زبان فارسی از دیدگاه رده­شناسی، ترجمۀ م سمائی، تهران: مرکز.
مشکوه­الدینی، م. 1366. دستور زبان فارسی برپایۀ نظریه گشتاری، مشهد: دانشگاه فردوسی.
مشکور، م. 1366. دستورنامه در صرف و نحو زبان پارسى، تهران: شرق.
مظاهری، ج؛ هاشمی، م. و متولی، م. 1383. «بررسی و تحلیل وجه التزامی در دستور زبان فارسی». دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی (دانشگاه اصفهان)، (38): 95- 108.
موسوی، م. 1387. پرندۀ کوچولو نه پرنده بود نه کوچولو، مشهد: سخن­گستر.
ـــــــــــــــ. 1394. با موش­ها، تهران: نیماژ.
ـــــــــــــــ. 1394. انقراض پلنگ ایرانی با افزایش بی­رویۀ تعداد گوسفندان، تهران: نیماژ.
ـــــــــــــــ.. 1394. غرق شدن در آکواریوم، تهران: نیماژ.
میرزایی، م. 1393. الواح صلح، تهران: نیماژ.
ـــــــــــــــ.. 1394. یک زن کامل، تهران: نیماژ.
نوذری، ح. 1392. پست‌مدرنیته و پست‌مدرنیسم، تهران: نقش جهان.
وفایی، ع. 1392. دستور توصیفی براساس واحدهای زبانی، تهران: سخن.
همایونفر، م. 1392. «وجه و تأثیر آن بر نظام فعل در زبان فارسی»، پایان­نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی.
هالیدی، م. و حسن، ر. 1393. زبان، بافت، متن، ترجمۀ م نوبخت، تهران: سیاهرود.
یارمحمدی، ل. 1377-1378. «مناسبت زبان، فکر، رفتار جمعی و اصطلاح شناسی».  ادب و زبان (دانشگاه شهید باهنر کرمان )، (9 و10): 94- 110.
ـــــــــــــــ. 1380. «واژگان هسته­ای و غیرهسته­ای در واژگان­شناسی مقابله­ای، تجزیه و تحلیل گفتمانی انتقادی و ترجمۀ ادبی». نامۀ فرهنگستان علوم، (17): 197- 206.
ـــــــــــــــ.. 1393. درآمدی به گفتمان‌شناسی، تهران: هرمس.
Fowler. R. 1986. Linguistic Criticism. Oxford: Oxford University Press.