سرنام‌پنداری و ریشه‌شناسی شاعرانه (معرفی و توصیف دو هنرسازۀ تازه)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران

چکیده

دربارۀ انواع هنرسازه‌ها در آثار ادبی گوناگون نوشته‌های بسیاری به چاپ رسیده‌است، اما ازآنجاکه هنر و هنرسازه‌ها را نمی‌توان محدود کرد، پژوهشگر ادبی هنوز هم می‌تواند انواع دیگری از این ابزارها را کشف و توصیف کند. نگارندگان در این نوشتار کوشیده‌اند به دو هنرسازه بپردازند که ظاهرا تاکنون توجه ادب‌پژوهان را به خود جلب نکرده‌اند. این دو ابزار عبارت‌اند از سَرنام‌پنداری و ریشه‌شناسی شاعرانه. در سرنام‌پنداری (تسامحا سرواژه‌پنداری)، شاعر/ نویسنده می‌کوشد هر یک از واج‌ها یا تک‌نگاره‌های یک واژه‌‌ را واج یا تک‌نگارۀ آغازینِ واژه‌ای دیگر بپندارد و با این کار واژۀ بسیط را سرنام تلقی کند. درواقع با این حسن تعلیل، به‌صورتی هنری معانی دیگری به معنای اصلی واژه افزوده می‌شود که در ساختمان و ریشۀ آن واژه وجود ندارد. در ریشه‌شناسی شاعرانه (هنجارگریزی ریشه‌شناختی)، شاعر/ نویسنده برای واژه ریشه‌ای می‌سازد تا معنای موردنظر خود را بدان واژه تحمیل کند. برخلاف ریشه‌شناسی عامیانه، ریشه‌شناسی شاعرانه کاملا آگاهانه است. اطلاعات این مقاله به روش کتابخانه‌ای گردآوری شده و روش تحقیق نگارندگان توصیفی ـ تحلیلی است.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Backronym Creation and Poetic Etymology (Introduction and Description of Two New Artistic Devices)

نویسندگان [English]

  • Manouchehr Forouzandeh fard 1
  • Ali Jahanshahi Afshar 2
1 PhD student of Persian language and literature, University of Tehran, Tehran, Iran
2 Associate Professor of Persian Language and Literature, Shahid Bahonar University of Kerman, Kerman, Iran
چکیده [English]

This article tries to describe two artistic devices which have not been paid attention yet. In the first device, i.e. backronym, the poet/ writer considers each phoneme/ grapheme of a simple word as an initial phoneme/ grapheme of another word, so that a simple word is considered as an acronym. This process adds some secondary meanings to the central meaning of the word which do not exist in its root and structure. In the second device, i.e. poetic etymology (or etymological deviation), the poet/ writer forges an etymology to impose one’s desired meaning to the word. In spite of folk etymology, etymological deviation is a conscious and artistic process.
 
Extended abstract
1.Introduction
In classical texts, especially mystical ones, we occasionally encounter terms perceived as acronyms of several other terms. For instance, taṣawwuf (spelled as tṣwf) “sufism” has been viewed as an acronym for tawba “repentance”, ṣidq “honesty”, waraʿ “piety”, and fanāʾ “annihilation”. This process can be termed “backronym creation.” The first part of this article addresses this process. The second part is dedicated to poetic etymology or etymological deviation, where a poet or writer, despite knowing the true origins of words, creatively attributes common roots to unrelated words within a poetic context.
2.Theoretical Framework
In this research, we deal with two main processes, i. e. backronym creation and poetic etymology, which are defined linguistically and compared to each other as well as being discussed and analyzed using various examples from different texts. 
3.Methodology
The data collection method of this article is library method and the authors' research method is descriptive and analytical.
4.Discussion
4.1. The First Artistic Device: Backronym Creation
Acronym creation is a process where a new word is formed by combining the initial graphemes or phonemes of the component words of a phrase, producing a pronounceable word (cf. Bauer, 1996: 237-238; Matthews, 2011: s.v. acronym), such as ISBN, which stands for International Standard Book Number. Conversely, there is another linguistic process, termed “backronym creation,” wherein a creative language user (who is usually a poet or writer) perceives a simple word as an acronym, thereby adding secondary meanings to its original sense. Consider the following example:
Thus, when they found that the word taṣawwuf (spelled as tṣwf, “sufism”) consists of four letters, they judged that each letter indicates a position among these four: the ‘t’ stands for tawba (“repentance”), the ‘s’ stands for ṣidq (“honesty”), the ‘w’ stands for waraʿ (“piety”), and the ‘f’ stands for fanāʾ (“annihilation”) (Yawāqīt al-ʿUlūm wa Darārī al-Nujūm, 1345/1966: 69).
The writer here perceives taṣawwuf, a simple word, as an acronym and thus creates an artistic phrase.
4.2. The Second Artistic Device: Poetic Etymology
Etymology is a branch of linguistics dedicated to studying the origins, history, and transformations in form and meaning of words. Various types of etymology include scientific etymology, pseudo-scientific etymology, and popular etymology. Scientific etymology adheres to linguistic principles, particularly historical linguistics. Due to its complexity, some enthusiasts resort to pseudo-scientific etymology based on their limited scholarly capacity. Popular etymology usually involves confusing similar-sounding words (ibid.; O’Grady et al., 2001: 335; Matthews, 2011: s.v. popular etymology). This non-scientific effort by laypeople attempts to link the sound and meaning of a word using personal inference rather than linguistic rules. Not only laypeople but also many educated individuals and even some lexicographers sometimes fall into this trap (Bateni, 1385/2006: 142-143).
Post-Islamic Persian writers, driven by personal interest, have endeavored to trace and understand Persian words. However, their lack of linguistic knowledge often led them astray. Boroumand-Saeid (1383/2004: 10-17) provides examples of popular etymology (see also Minovi, 1330/1951; Zakeri, 1372/1993; idem, 2005). Folk etymology is also observed in classical texts. A famous example is the etymology given for the word Rustam in the Shahnameh:
birastam biguftā γam āmad ba sar /  nihādand Rustam-š nām-i pisar [She said, ‘I was relieved (berastam) from sorrow.’/ They named the boy Rustam] (Ferdowsi, 2017: 1/268).
As seen, popular etymology arises from ignorance without an intention to create beauty, while poets and writers sometimes deliberately engage in etymology. We term this “poetic etymology.” Consider the following example:
Extelâs (“embezzlement”): […] Opinions on the naming of this word vary. […] Another group derives extelâs from extelâl-e havâs (“mental disturbance”) and thus exempts embezzlers from punishment due to this. Poem:
   ‘Extelâs (“embezzlement”) comes from extelâl-e havâs (“mental disturbance”), O friend, / For a sane person would not engage in such a deed.’ (Tavallali, 1348/1969: 274).
It should be noted that various types of etymology lie on a continuum from scientific to popular etymology, and sometimes distinguishing the exact type requires further research.
4.3. Common Features of Backronym Creation and Poetic Etymology
In both artistic devices discussed in this article, the poet or writer imposes their intended meaning onto the root and structure of a word. Additionally, other similarities between these processes are as follows:
Transparency: In both processes, a simple and opaque word is transformed into a non-simple word or an acronym, thereby making its meaning transparent.
Deviation: Deviation is the departure from the rules governing the standard language and non-conformity with conventional language (Safavi, 1381/2002: 1445; for types of deviation, see Leech, 1969: 42ff.). Given that deviation occurs at various language levels, the authors propose that poetic etymology can be termed etymological deviation. Similarly, backronym creation can be seen as a form of morphological deviation.
Aetiologia: In the artistic device of aetiologia (in Persian: Ḥusn-e Taʿlīl, lit. elegance in assigning a cause), a poet provides an artistic justification for a scientific phenomenon. If we consider the derivation and etymology of words a scientific phenomenon, backronym creation and poetic etymology also offer artistic justifications for word derivation and etymology.
5.Conclusion
The two artistic devices introduced in this article share a similarity: in both, an intended meaning is imposed onto the structure of a word that does not originally possess it, and this process occurs consciously and artistically. In backronym creation, a simple word is perceived as an acronym for several words, thereby absorbing their meanings. In etymological deviation, an alternative root is intentionally attributed to a word, a root that conveys the poet’s or writer's intended meaning.
Select Bibliography
Academy of Persian Language and Literature,  A Collection of Linguistic Terms, Tehran, Academy of Persian Language and Literature. 2018. [in Persian]
Bateni, Mohammad-Reza,”Opaque and Transparent Words: A Discussion in Semantics,” On Language, 4th ed., Tehran, Agah, 2006; 117-147. [in Persian]
Bauer, L. English Word Formation, Cambridge, Cambridge University Press. 1996.
Boroumand-Saeid, Javad, "Folk Etymology,” Etymology and Derivation in Persian Language, Kerman, Shahid Bahonar University, 2004; 9-17. [in Persian]
Ferdowsi, Abul-Qasim. Shahnameh, edited by Djalal Khaleghi-Motlagh, 8 vols. (with the cooperation of Mahmud Omidsalar for vol. 6 and Abolfazl Khatibi for vol. 7), 6th ed., Tehran, Center for the Great Islamic Encyclopedia. 2017. [in Persian]
Leech, G. N. A Linguistic Guide to English Poetry, London and New York, Longman. 1969.
Matthews, P. H. The Concise Oxford Dictionary of Linguistics, 2nd ed., Oxford, Oxford University Press. 2011.
Minovi, Mojtaba. "Madness and Its Many Forms: 2. Appellation and Etymology,” Yaghma, 4(9): 385-396. [in Persian]
O'Grady, W. et al. Contemporary Linguistics: An Introduction, London, Longman. 2001.
Safavi, Kourosh. "Deviation,” Persian Literary Encyclopedia (Encyclopedia of Persian Literature), Vol. 2, 2nd ed., Tehran, Organization for Printing and Publishing, Ministry of Culture and Islamic Guidance, 2002; 1445-1446.. [in Persian]
Tavallali, Fereydoun. At-Tafāṣīl, 3rd ed., Shiraz, Kānoun-e Tarbiyat. 1969. [in Persian]
Yawāqīt al-ʿUlūm wa Darārī al-Nujūm. edited by Mohammad-Taqi Daneshpazhouh, Tehran, Bonyad-e Farhang-e Iran. 1966. [in Persian]
Zakeri, Mostafa. "Folk Etymology and Fancy Word-Formation,” Proceedings of the Seminar on Persian Language and the Language of Science, edited by Ali Kafi, Tehran, Markaz-e Nashr-e Daneshgahi, 1993; 372-435. [in Persian]
Zakeri, Mostafa. “Pseudo-scientific Etymology,” Iranian Studies Research (Mahmud Afshar Memorial), Vol. 15 (Sotudeh Memorial 1), edited by Iraj Afshar with the cooperation of Karim Esfahaniyan and Mohammad-Rasul Daryagasht, Tehran, Bonyad-e Mowqufat-e Doktor Mahmud-e Afshar, 2005; 392-417. [in Persian]

کلیدواژه‌ها [English]

  • acronym
  • backronym
  • etymology
  • folk etymology
  • poetic etymology
  • etymological deviation
آیدنلو سجاد. فردوسی نام رستم را چگونه تلفظ می‌کرد؟، بخارا، 1401؛149: 60ـ82.
اُگریدی ویلیام و همکاران. درآمدی بر زبان‌شناسی معاصر، ترجمۀ علی درزی، تهران: سمت، 1389.
امین‌پور قیصر. مجموعۀ کامل اشعار قیصر امین‌پور، تهران: مروارید، 1389.
باخرزی یحیی. اوراد الاحباب و فصوص الآداب، به‌کوشش ایرج افشار، تهران: دانشگاه تهران، 1383.
باطنی محمدرضا. کلمات تیره و شفاف: بحثی در معناشناسی، در دربارۀ زبان، تهران: آگه، 1385: 117ـ147.
بختیاری رحمان. ریشه‌شناسی عامیانۀ جای‌نام‌های ایرانی (جعل تاریخ  و هویت)، زبان‌پژوهی، 1390؛ 5: 25ـ49.
براومان مئیر ام. ریشۀ واژۀ وزیر، ترجمۀ علی‌اشرف صادقی، فرهنگ‌بان، 1399؛ 6: 68ـ73.
برومند سعید جواد. فقه‌اللغۀ عامیانه، در ریشه‌شناسی و اشتقاق در زبان فارسی، کرمان: دانشگاه شهید باهنر، 1383: 9ـ17.
توللی فریدون. التفاصیل، شیراز: کانون تربیت، 1348.
جامی عبدالرحمان. مثنوی هفت اورنگ، به­کوشش مرتضی مدرس گیلانی، تهران: سعدی، 1366.
حسن‌دوست محمد. فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، 1393.
خالقی مطلق جلال. اشتقاق‌سازی عامیانه در شاهنامه، ایران‌شناسی، 1378؛ 41: 158ـ165.
خانلری پرویز [ناتل]. زبان‌شناسی و زبان فارسی، تهران: توس، 1386.
خرمشاهی بهاءالدین. حافظ‌نامه: شرح الفاظ، اعلام، مفاهیم کلیدی و ابیات دشوار حافظ، تهران: علمی و فرهنگی، 1389.
خواجوی کرمانی. خمسۀ خواجوی کرمانی، تصحیح سعید نیاز کرمانی، کرمان: دانشگاه شهید باهنر، 1370.
دهخدا علی‌اکبر. لغت‌نامه، زیرنظر محمد معین و جعفر شهیدی، تهران: دانشگاه تهران و روزنه، 1377.
ذاکری مصطفی. اشتقاق عامیانه و واژه‌سازی تفننی، در مجموعه‌مقالات سمینار زبان فارسی و زبان علم، زیرنظر علی کافی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1372: 372ـ۴3۵.
ذاکری مصطفی. ریشه‌شناسی شبه‌عالمانه، در پژوهش‌های ایران‌شناسی (ناموارۀ دکتر محمود افشار)، ج15 (ستوده‌نامۀ 1)، به‌کوشش ایرج افشار با همکاری کریم اصفهانیان و محمدرسول دریاگشت، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، 1384: 392ـ417.
زاهدی کیوان، و شریفی لیلا. قدمت اختصارسازی در زبان فارسی، زبان‌پژوهی، 1390؛ 4: 33ـ50.
سمائی سیدمهدی. سرنام‌سازی در زبان فارسی و سرنام‌های مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی، نامۀ فرهنگستان، 1390؛ 1 (45): 128ـ133.
سورآبادی عتیق. تفسیر سورآبادی، تصحیح علی‌اکبر سعیدی سیرجانی، تهران: فرهنگ نشر نو، 1380.
سیرجانی علی­بن حسن. البیاض و السواد، تصحیح و تحقیق محسن پورمختار، تهران: مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران و برلین، دانشگاه آزاد، 1390.
شفیعی کدکنی محمدرضا. صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگاه، 1388.
شفیعی کدکنی محمدرضا. رستاخیز کلمات، تهران: سخن، 1391.
شقاقی ویدا. مبانی صرف، تهران: سمت، 1389.
شقاقی ویدا. فرهنگ توصیفی صرف، تهران: علمی، 1394.
شمیسا سیروس. نگاهی تازه به بدیع، تهران: میترا، 1390.
صفوی کورش. هنجارگریزی، در فرهنگ‌نامۀ ادبی فارسی (دانش‌نامۀ ادب فارسی)، سرپرستی حسن انوشه، ج2، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1381: 1445ـ1446.
صفوی کورش. آشنایی با نظام‌های نوشتاری، تهران: پژواک کیوان، 1386.
صفوی کورش. از زبان‌شناسی به ادبیات، تهران: سورۀ مهر، 1390.
طباطبایی علاءالدین. فرهنگ توصیفی دستور زبان فارسی، تهران: فرهنگ معاصر، 1395.
عطار. تذکرة الاولیاء، مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن، 1398.
غزالی احمد. سوانح، براساس تصحیح هلموت ریتر، با تصحیح جدید نصرالله پورجوادی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران، 1359.
فردوسی ابوالقاسم. شاهنامه، به‌کوشش جلال خالقی مطلق، تهران: مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، 1396.
فرزانه محسن. صوفی یا سوفی؟، تهران: پارسا، 1367.
فرهنگستان زبان و ادب فارسی. هزارواژۀ زبان‌شناسی (1)، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، 1397.
فرهنگستان زبان و ادب فارسی. اصول و ضوابط واژه‌گزینی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، 1398.
کاشفی حسین­بن علی. فتوت‌نامۀ سلطانی، به­اهتمام محمدجعفر محجوب، تهران: بنیاد فرهنگ ایران، 1350. 
کافی علی. اختصارات و زبان فارسی، نشر دانش، 1370؛ 65: 13ـ23.
کزازی میرجلال‌الدین. بدیع، تهران: نشر مرکز، 1387.
محمدی افشار هوشنگ و همکاران. زبان‌شناسی هنری و اشتقاق عامیانه در شاهنامه، نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، 1385؛ 20: 175ـ209.
معین محمد. فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر، 1375.
مینوی مجتبی. الجنون فنون (وجه‌تسمیه‌سازی و اشتقاق‌سازی)، یغما، 1330؛ 9: 385ـ396.
نصیرالدین طوسی. اساس الإقتباس، تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران، 1326.
وحیدیان کامیار تقی. بدیع از دیدگاه زیبایی‌شناسی، تهران: سمت، 1388.
هراتی تهرانی معصومه. بررسی مقابله‌ای سرنام‌سازی در زبان فارسی و انگلیسی، پازند، 1387؛14: 115ـ129.
یواقیت العلوم و دراری النجوم. تصحیح محمدتقی دانش‌پژوه، تهران: بنیاد فرهنگ ایران، 1345.
Bauer, L. English Word Formation, Cambridge, Cambridge University Press. 1996.
Bravmann, M. M., 1961, “The etymology of Arabic wazīr,” Der Islam, 1961; Vol. 37: 260-263.
Leech, G. N. A Linguistic Guide to English Poetry, London and New York, Longman. 1969.
Matthews, P. H. The Concise Oxford Dictionary of Linguistics, 2nd ed., Oxford, Oxford University Press. 2011.
O'Grady, W. et al. Contemporary Linguistics: An Introduction, London, Longman. 2001.
https://t.me/cheshmocheragh/294