بررسی و تحلیل برخی از دیدگاه‌های زبانی امام‏‌بخش صهبایی با تکیه بر شرح سه نثر ظهوری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و زبان‌های خارجی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و زبان‌های خارجی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.

3 استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و زبان‌های خارجی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.

چکیده

اثر هنری دیگرگونه نگریستن است و این نگرش هنری در کارکردهای زبانی آشکار می‏گردد. بهره‏گیری از عناصر زبانی نیز، نشانگر نگرش هنری هنرمند است؛ به این معنا که نویسنده با به­‌کارگیری زبان هنری اثرش را فصیح و بلیغ و تأثیرگذار می‌گرداند. در پژوهش پیشِ رو به روش توصیفی-تحلیلی سعی کرده‏‌ایم به خوانش عناصر تازۀ کتاب «شرح سه‏نثر ظهوری» که نمایندة نقد زبان‏شناسی نوظهور قرن نوزدهم میلادی در شبه‌قاره است بپردازیم؛ عناصر تازه­ای چون اختلاف لغات براساس اختلاف مصوت و صامت، بدل­البدل نوع تازه­ای از ابدال، توافق­‌اللسانین در مبحث لغت. هدف اصلی این پژوهش، کشف و معرفی این عناصر تازۀ زبانی است که در حوزۀ زبان‏شناسی دورة صهبایی مطرح بوده‌است. دستاوردها گویای این است که شارح به­‌خوبی توانسته در شرح اثر، ارتباط بین سه عنصر اساسی پدیدآورنده، متن و مخاطب را حفظ و موازین علمی زبان‏شناسی را که هنوز در حال تکوین بوده، رعایت کند. همچنین او به­‌خوبی توانسته‌است مسائل زبانی دورۀ خود را، طبق اصول و موازین علمی روزگار در آثار خود پی بگیرد. بازخوانی علمی آرای زبانی صهبایی و معاصرانش می‌تواند برای مخاطب در ادراک آثار ادبی این دوره، شعرشناسی، نثرپژوهی و در نتیجه، غنابخشی به ظرفیت‌های نقد زبانی مؤثر افتد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آرزوی اکبرآبادی، س. 1991. مثمر، با مقدمه و تصحیح ریحانه خاتون، پیش لفظ از ابواللیث صدیقی، پاکستان.
آرلاتو، آ. 1373. درآمدی بر زبان­شناسی تاریخی، ترجمۀ ی. مدرسی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
آزاد کریمی، م. 1922. نگارستان فارس، پریس لاهور.
ابن­فارس. 1378. معجم مقاییس­اللغه، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
ابن­منظور. 1414. لسان­العرب، بیروت: دارصادر.
ارژنگ، غ. 1374. دستور زبان فارسی امروز، تهران: قطره.
اینجوی شیرازی، ج. 1351. فرهنگ جهانگیری، م‍ش‍ه‍د: دان‍ش‍گ‍اه‌ م‍ش‍ه‍د.
باقری، م. 1380. واج­شناسی تاریخی زبان فارسی، تهران: قطره.
باقری، م. 1396. مقدمات زبانشناسی، تهران: نشر قطره.
بارتلمه، ک. 1384. تاریخچۀ واج‌های ایرانی، ترجمۀ و. دومانیان، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
برهان. 1334. برهان قاطع، به­اهتمام م. معین، تهران: زوار.
پاکباز، ر. 1388. نقاشی ایرانی از دیرباز تا امروز، تهران: زرین­وسیمین.
جوادی، س.ک. 1312. آغاز و ارتقاءِ دستورنویسی فارسی در شبه‌قاره پاکستان و هند، دانشگاه لاهور.
چندبهار، ت. 1380. بهار عجم، تصحیح ک. دزفولیان، تهران: طلایه.
حق­شناس، ع. 1369. آواشناسی (فونتیک)، تهران: آگاه.
خانلری، پ. 1365. تاریخ زبان فارسی، تهران: نشر نو.
دهخدا، ع. 1373. لغت‌نامه، زیر نظر م. معین و س.ج. شهیدی، تهران: دانشگاه.
رامپوری، نجم­الغنی خان صاحب. 1919. نهج­الادب، لکهنو، نول­کشور.
رجایی، م. 1353. معالم­البلاغه در علم معانی و بیان و بدیع، شیراز: دانشگاه پهلوی.
رحیم‌پور، م. 1385. «زوایدالفواید»، آیینۀ میراث، 4 (2و3): 320-331.
رحیم‌پور، م. 1387. «دیدگاههای آواشناختی سراج‌الدین علیخان‌آرزو براساس رسالۀ مثمر»، کتاب ماه ادبیات، (129): 12 -23.
روبینز، آر.اچ،. 1370. تاریخ مختصر زبان­شناسی، ترجمۀ ع. حق­شناس، تهران: نشر مرکز.
ریحانه خاتون. 1382. «خان‌آرزو و نظریۀ توافق‌لسانین»، مجموعه مقالات نخستین همایش ملی ایرانشناسی، تهران: انتشارات بنیاد ایرانشناسی، ج 1: 233-309.
سوسور، ف. 1396. دورۀ زبانشناسی عمومی، ترجمۀ ک. صفوی، تهران: هرمس.
سیفی، ر و دیگران. 1392. «پیشینۀ نفوذ واژه‌های ایرانی در زبان‌های هندی»، فصلنامۀ مطالعات شبه‌قاره، دانشگاه سیستان و بلوچستان، 5 (16): 71 -90.
سیوطی. 1998م. المزهر فی علوم اللغه و انواعها، بیروت: دارالکتب العلمیه.
شفیعی کدکنی، م. 1385. شاعری در هجوم منقدان، تهران: سروش.
شمس قیس. 1327. المعجم فی معاییر اشعار العجم، به سعی و اهتمام ا. براون، بیروت: کاثولیکیه آباء یسوعیین.
صادقی، ع. 1379. نگاهی به گویش­نامه­های ایرانی (مجموعۀ نقدها و بررسی­ها)، تهران: نشر دانشگاهی.
صادقی، ع. 1380. مسائل تاریخی زبان فارسی (مجموعۀ مقالات)، تهران: سخن.
صدرالدین حاج­سیدجوادی، س.ح. 1372. دستورنویسی فارسی در شبه‌قاره، اسلام­آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
صهبایی دهلوی مولوی. 1906. شرح سه نثر ظهوری، لکهنو: مطبع نولکشور.
صهبایی دهلوی مولوی. 1978. کلیات صهبایی، جلد اول، جمع­آوری شده: منشی دین‏دیال، کانپور: مطبع نظامی.
صهبایی دهلوی مولوی. 1880. کلیات صهبایی، جلد دوم، حصه اول و حصه دوم، لکهنو: مطبع نولکشور.
عطار نیشابوری. 1383. منطق‌الطیر، مقدمه، تصحیح و تعلیقات م. شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
عفیفی، ر. 1374. اساطیر و فرهنگ ایران در نوشته‌های پهلوی، تهران: توس.
فتوحی، م. 1385. نقد خیال: نقدِ ادبی در سبکِ هندی، تهران: سخن.
قرآن کریم. 1378. ترجمۀ الهی قمشهای، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
قریب، ع و دیگران. 1373. دستور زبان فارسی پنج استاد، تهران: نشر جهان.
فارابی. 1968. الألفاظ المستعملة فی‌المنطق، به­کوشش م. مهدی. بیروت: دارالمشرق.
گارگش، ر. 1390. «دیدگاههای زبان‌شناختی مثمر خان‌آرزو»، ترجمۀ م. رحیم‎پور، مزدک‌نامه، یادبود چهارمین سال درگذشت مزدک کیانفر: 661-668.
محمدیان، ب و دیگران. 1380. دایرة­المعارف کتاب مقدس، تهران: روز نو.
مجتبایی، ف. 1398. نحو هندی و نحو عربی (همانندیها در تعریفات، اصطلاحات و طرح قواعد)، تهران: کارنامه.
مشکوه­الدینی، م. 1370. ساخت آوایی زبان، مشهد: دانشگاه فردوسی.
مشکور، م. 1346. فرهنگ هُزوارش‌های پهلوی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
معین، م. 1369. اسم مصدر، حاصل مصدر، تهران: امیرکبیر.
نصیری، ص. بی­تا. دستور المپندی، نسخۀ خطی به کتابت اجودهیا پرشاد، اندازۀ 12سطر درصفحه، کتابخانۀ دانشگاه پنجاب هند.
هاشمی م. 1996م. تحول نثر فارسی در شبه‌قاره در دورۀ تیموریان متأخر، اسلام­آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
هوبشمان، ه. 1386. تحول آوایی زبان فارسی، ترجمۀ ب. معینی سام، تهران: امیرکبیر.