بررسی مبتداسازی ضمیرگذار ساخت ملکی و مفعول متممی زبان فارسی برپایۀ دستور گفتمانی‌نقشی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان‌شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

2 دانشیار زبان‎شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

3 استادیار زبان‌شناسی، دانشکده ایران‌شناسی، دانشگاه ولی‌عصر(عج) رفسنجان، رفسنجان، ایران.

چکیده

هدف پژوهش حاضر، بررسی فرایند مبتداسازی ضمیرگذار از ساخت ملکی و مفعول متممی فارسی و چگونگی ظهور واژه‌بست ضمیری در پی اعمال آن براساس دستور گفتمانی‌نقشی است. در مقالۀ پیش رو نحوۀ نگاشت عناصر مبتداسازی‌شدۀ ضمیرگذار فارسی در قالب‌های ساخت‌واژی-نحوی معرفی شده در دستور گفتمانی‌نقشی تحلیل شد. نتایج بررسی و تحلیل تعدای ازجمله‎های منتخب از گفتار و متون نوشتاری زبان فارسی نشان می‌دهد که در این ساخت، با عنایت به نیت ارتباطی سخنگو عناصر مختلفی نظیر مالک در ساخت اضافی و مفعول متممی می‌توانند سازۀ مبتدا واقع گردند و روش پویای تعیین ترتیب سازه‌ای این دستور روشی مناسب و کارآمد برای تبیین آن است. از طرف دیگر، با توجه به اینکه سازۀ مبتداشده در سطح بینافردی براساس اصول این دستور در اولویت ورود به قالب‌های ساخت‌واژی-نحوی قرار می‌گیرد، لذا فرایند مبتداسازی حاصل حرکت نیست بلکه عنصر مبتداشده به‌صورت پایه‌زایشی در جایگاه اصلی خود تولید می‌شود. مهم‌ترین نتیجۀ پژوهش حاضر تبیین علت ظهور واژه‌بست ضمیری در فرایند مبتداسازی ضمیرگذار فارسی از هر دو ساخت ملکی و مفعول متممی و تعیین اجباری و غیراجباری‌بودن آن است که برای نخستین بار با اِعمال سازوکارهای دستور گفتمانی‌نقشی صورت می‌پذیرد.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


خرمایی، ع.، و عباسی، م. 1393. «بررسی رابطۀ میان مبتدا مبتداسازی و پیش‌انگارۀ موضوعیت در زبان فارسی». پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی، (7): 1 -17.
دبیرمقدم، م. 1384. «پیرامون را در زبان فارسی». پژوهش‌های زبان‌شناختی فارسی، مرکز نشر دانشگاهی. 83-146.
دبیرمقدم، م. 1392. رده‌شناسی زبان‌های ایرانی، تهران: سمت.
دبیرمقدم، م. 1369. «پیرامون «را» در زبان فارسی». نشریه‌ زبان‌شناسی، 7 (1): 1-60.
راسخ‌مهند، م. 1389. «واژه‌بست‌های فارسی در کنار فعل». پژوهش‌های زبان‌شناسی، 2 (2): 75-85.
شریفی، ش. 1383. بررسی آرایش واژه‌ها در زبان فارسی معاصر بر اساس ملاحظات رده‌شناختی. رسالۀ دکتری زبان‌شناسی، مشهد: دانشگاه فردوسی.
عزیزیان، یونس. 1394. تحلیل و بررسی مبتداسازی، اسنادی­سازی و شبه­اسنادی­سازی در زبان فارسی از منظر دستور ساختاری. پایان­نامۀ دکتری زبان­شناسی همگانی. دانشگاه تربیت مدرس.
معزی‌پور، ف. 1398. «بحثی در باب چپ‌نشانی فارسی و چالش‌های نظری آن برای دستور نقش و ارجاع». پژوهش‌های زبان‌شناسی، 11 (2): 45-64.
مولایی کوهبنانی، ح. 1396. بررسی ترتیب سازه‌ای جمله و تبیین فرایند خروج در زبان فارسی برپایۀ دستور گفتمانی‌نقشی. رسالۀ دکتری زبان‌شناسی، مشهد: دانشگاه فردوسی.
مولایی کوهبنانی، ح.، علیزاده، ع.، و شریفی، ش. 1399. «تبیین پردازشی فرایند خروج بند موصولی برپایۀ دستور گفتمانی‌نقشی». پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی، (20): 311-330.
Butler, Ch. 2003. Structure And Function: A Guide to Three Major Structural- Functional. Amsterdam &Philadelphia PA: Benjamins.
Comrie , B. 1989. Language Universal & Linguistic Typology. Oxford: Blackwell.
Croft, W. 2001. Radical Construction Grammar: Syntactic Theory in Typological Perspective. Oxford: Oxford University Press.
Croft, W. 2003. Typology & Universals. Cambridge: Cambridge University Press.
Dabirmoghadam, M. 2005. “About “ra” in Persian”. Studies in Persian Linguistics, Dabirmoghadam. Iran University Press. Pp. 83-146.
Dabirmoghadam, M. 2013. Typology of Iranian languages. Tehran: Samt.
Dik, S. C. 1997. “The Theory of Functinal Grammar: Questions of Contrast & Context. Advances”. In Functional Grammar. Foris, pp. 223-297.
Fanselow, G., DamirĆavar. 2002. “Distributed deletion”. Theoretical Approaches to Universals (Linguistik Aktuell/ Linguistics Today (49): 65-107. Amsterdam: John Benjamins.
Givón, T. 1984. Syntax: A Functional-Typological Introduction. Volume I. Amsterdam/ Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
Givón.T. 1978. “Definiteness & Referentiality”. Universal of Human Language, pp. 291-331.
Greenberg, H. 1963. “Some Universals of Grammar with Particular Reference to the Order of Meaningful Elements”. Universals of Grammar, pp. 73- 113.
Hengeveld, K., & Mackenzie, L. 2005. “Dynamic Expression in Functional Discourse Grammar”.Mouton de Gruyter, pp. 53-86.
Hengeveld, K., & Mackenzie, L. 2005. Interpersonal Functions, Representational Categories, & Syntactic Templates. in Functional Discourse Grammar.Amsterdam: Benjamins.
Hengeveld, K., & Mackenzie, L. 2008. Functional Discourse Grammar: A Typologically-Based Theory of Language Structure. Oxford: Oxford University Press.
Kahnemuyipour, A., & Shabani, M. 2018. “Split Noun Phrase Topicalization in Eshkevarat Gilaki”. The Linguistic Review, 4(35): 625-646
Kahnemuyipour, A., & Shabani, M. 2018. “Split Topicalization with (out) Resumption”. Proceedings of Annual Conference of the Canadian Linguistic Association, University of Regina, Canada. pp. 1-13.
Keizer, E. 2015. A Functional Discourse Grammar for English. Oxford: Oxford University Press.
Khormayi, A., Abbasi, M. 2014. “Investigating the Relationship Between Topic Topicalization & Thematic Presupposition in Persian”. Comparative Linguistic Research, 4(7): 1-17.
Lambrecht, K. 1994. Information Structure & Sentence Form: Topic, Focus, & the Mental Representations of Discourse Referents. Cambridge: Cambridge University Press.
Lambrecht, K. 2001. Language Typology & Language Universals. An International Handbook. Vol. 2. Berlin: de Gruyter. pp. 1050-1078.
Mackenzie, L., & Olbertz, H. 2013. Casebook in Functional Discourse Grammar. Amsterdam & Philadelphia: Benjamins.
Moezipour, F. 2019. “Discussion on Persian Left Arrangement & its Theoretical Challenges for Role & Reference Grammar”. Researches in Linguistics, 2 (11): 45-64.
Mowlaei Kuhbanani, H. 2017. Persian Word Order & Constituent Extraposition Explanation Based on FDG. Linguistics PhD Thesis, Mashhad: Ferdowsi University.
Mowlaei Kuhbanani, H., Alizadeh, A., & Sharifi, Sh. 2020. “Processing Explanation of Persian Clause Extraposition Process Based on FDG”. Comparative Linguistic Research, (20): 311-330.
Nespor, M., & Vogel, I. 1986. Prosodic Phonology. Dordrecht: Foris.
Ott, D. 2011. Local Instability: The Syntax of Split Topics. Doctoral Dissertation. Cambridge, MA: Harvard University.
Prince, E. (1998). “On the Limits of Syntax, with Reference to Topicalization & Left-Dislocation”. Cullicover, P., McNally, L. (Eds.), Syntax & Semantics, (29): 281–302.
Rasekhmahand, M. 2010. “Persian CliticsNear Verbs”. Researches in Linguistics, 2 (2): 75-85.
Schiffrin, D., Tannen, D., Hamilton, H. E. 2008. The Handbook of Discourse Analysis. John Wiley & Sons.
Sharifi, Sh. 2004. New Persian Word Order Based on Typological Issues. Linguistics PhD Thesis, Mashhad: Ferdowsi University.