بررسی تلفظ اسم‌های جمعِ دارای واکۀ پایانی در گویش قاینی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان‌شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران

2 استادیار زبان‌شناسی، دانشکده ایران‌شناسی، دانشگاه ولی‌عصر (عج) رفسنجان، رفسنجان، ایران

3 استادیار زبان‌شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

چکیده

درگویش قاینی در واژه‌های مختوم به واکه‌های /ou/،/ɑ/و/a/، نشانۀ جمع به‌صورت [au] بازنمایی آوایی دارد و در واژه‌های دارای واکه‌های /i/،/u/ و/e/ نشانۀ جمع به‌صورت [u] تلفظ می‌شود. این صورت‌های روساختی مؤید صورت زیرساختی /-ɑn/ برای نشانۀ جمع در قاینی است. در تبیین این امر براساس رویکرد بهینگی لایه‌ای، نگارندگان داده‌های پژوهش را در سه سطح ستاک، واژه و فراواژگانی بررسی کردند. نتایج یافته‌ها نشان داد فرایندهای واجی افراشتگی پیش‌خیشومی و رفع التقای واکه‌ها در سطح ستاک و فرایندهای تغییر واکه و حذف / n/ی پایانی در سطح واژه رخ می‌دهند. اشتقاق روساختی داده‌ها پیش از اعمال سطح فراواژگانی بیانگر تیرگی تعامل زمینه‌برچین بین فرایندهای افراشتگی پیش‌خیشومی و حذف /n/ی پایانی بود. در سطح‌های فراواژگانی که در دو حالت افزودن ضمیر متصل ملکی سوم­شخص مفرد /in/ و ضمیر ناپیوستۀ اول شخص جمع /mɑ/ به برون‌داد سطح واژه بررسی شد فرایندهای واجی‌ای مانند حذف /n/ی پایانی و ساده‌شدن واکۀ مرکب دخیل هستند. در سطح فراواژگانی نیز تیرگی تعامل زمینه‌چین بین فرایندهای حذف کسرۀ اضافه و حذف /n/ی پایانی مشاهده می‌شود. ازاین‌رو، در این پژوهش، در چارچوب بهینگی لایه‌ای تعامل‌های تیرۀ موجود در اشتقاق‌های روساختی اسم‌های جمع دارای واکۀ پایانی در گویش قاینی بررسی می­شود. بهینگی لایه‌ای نسبت به بهینگی موازی در تبیین تغییرات آوایی تیره در مرز تکواژها کارایی بیشتری دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اردوان، س.ج. و ابوالفضلی، ب. 1391. خندۀ سیمرغ: مجموعه افسانه­های قاینی. قاین: اکبرزاده. 
جم، ب. 1394. فرهنگ توصیفی فرایندهای واجی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
جم، ب. 1399. «تلفظ تکواژ جمعِ ʼهاʽ در زبان فارسی». جستارهای زبانی. 11(4): 363-389.
درزی، ع و قدیری، ل. 1390. «کمیت‌نمایی نشانۀ جمع -ها در فارسی». پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی. 2 (1): 71 -85.
زمردیان، ر. 1350. ویژگی‌های گویش قاین، جستارهای ادبی (ادبیات و علوم انسانی سابق)، (5): 143-152.
زمردیان، ر. 1368. زبان‌شناسی عملی: بررسی گویش قاین. مشهد: آستان قدس رضوی.
زمردیان، ر. 1385. واژه‌نامۀ گویش قاین. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
صادقی، ع.ا. 1348. «علامت­های جمع در فارسی معاصر». سخن. ۱۹ (۸): ۷۷۷-۷۸۶.
علی‌نژاد، ب، و طیب، س.م. 1385. «نگاهی به دستور شمار اسم در فارسی معاصر». مجلۀ علوم اجتماعی و انسانی. 25 (3): 157-170.
مختاری، ح؛ مقداری، ص؛ مختاری، ا. 1392. زعفرو به مثقال، ضرب­المثل­های قاینی. قاین: اکبرزاده.
مقداری، ص؛ طالبی، ا؛ فاروقی، ج. 1397. «تحلیل لالایی‌های گویش قاین از منظر جامعه‌شناسی زبان»، زبان فارسی و گویش‌های ایرانی، (2): 127-148.
نغزگوی‌کهن، م. 1399. «تغییرات نقشی وندهای جمعِ اسم در فارسی». پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی. 20 (10): 101-120.
Bermúdez-Otero, R. 2006. Stratal Optimality Theory. Cambridge: OUP.
Elgersma, D. & Houseman, P. 1999. “Optimality Theory and Natural Morphology: An Analysis of German Plural Formation”. Folia Linguistica 3-4(33): 333-354.
Jam, B., Razmdideh, P., & Naseri, Z. S. 2020. “Final n- deletion in Ghayeni Persian: Opacity in Harmonic Seriali.sm & Parallel Optimality Theory”. Iranian Studies. 3-4(53): 417-444.
Jensen, J.T. 2004. Principle of Generative Phonology: An Introduction. Amesterdam: John Benjamine.
Kager, R. 1999. Optimality Theory. Cambridge University Press.
Kiparsky, P. 1982. “Lexical morphology and phonology”. In In-Seok Yang (ed.). Linguistics in the Morning Calm. Seoul.
Kiparsky, P. 1985. The phonology of reduplication. Ms. Stanford University.
Kiparsky, P. 1998a. Paradigm Effects and Opacity. Ms. Stanford University.
     Kiparsky, P. 2000. “Opacity and cyclicity”. The Linguistic Review, 2(17): 351-367.
Kiparsky, P. 2003a. Fenno-Swedish Quantity: Contrast in Stratal OT. Ms. Stanford University.
Kiparsky, P. 2003b. Finnish noun inflection. Generative approaches to Finnic and Saami linguistics. ed. by Nelsonm, D, & S. Manninen, Stanford: CSLI Publications.
Kiparsky, P. 2007b. Description and explanation: English revisited. Paper presented at 81st Linguistic Society of America Annual Meeting, Anaheim. Slides available online at: 
http://www.stanford.edu/~kiparsky/Papers/lsa2007.1.pdf.
Lazar, Gilbert. 2010. Contemporary Persian Grammar. Hermes.
Raffelsiefen, R. 2015. Word formation in optimality theory.Word Formation: An International Handbook of the Languages of Europe. Vol.1. De Gruyter Mouton.
Sasa, Tomomasa. 2009. Treatment of vowel harmony in optimality theory. PhD (Doctor of Philosophy) thesis, University of Iowa.
Selkirk, E. 1978. The Syntax of Words. MIT Press.
Watson, J. 2002. The Phonology and Morphology of Arabic. Oxford University Press.
Wiese, R. 2009. The Grammar and Typology of Plural Noun Inflection in Varieties of German. Journal of Comparative Germanic Linguistics, 12, 137-173. http://dx.doi.org/10.1007/s10828-009-9030-z
Zuraw, K. 2012. Phonology II. Fall Quarter. UCLA. Los Angeles. CA.