نظامِ «فعل» در گویشِ «انارکی»: مقوله‌های «واژمعنایی» و، نظامِ مطابقۀ «انشقاقی»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموختة دکتری زبان‌شناسی همگانی، مدرس دانشگاه علوم پزشکی تهران

2 دانشجوی دکتری زبان‌شناسی همگانی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شاهرود

چکیده

انارک، از بخش­های شهرستان نائین، در شرق استان اصفهان است. داده­های انارکی حاکی­اند که در این گویش، نشانۀ هر سه وجه امری، اخباری و التزامی، یکسان و پیشوندe-  است. نشانه­های زمان گذشته و نفی در این گویش به ترتیب پسوند-tو پیشوندna-  هستند، با این توضیح که زمان گذشته در بسیاری از افعال انارکی، با «نظام مطابقۀ انشقاقی» این گویش نیز رمزگذاری می­شود. با این نظام دو شقی و نادر، جایگاه و مقولۀ ساختواژی نشانه­های مطابقه نسبت به زمان تغییر می­کند، به­طوری­که در زمان حال، صورت پسوند و در زمان گذشته، صورت پیش­بست دارند. واکاوی وضعیت حاضر در این گویش از آن­رو اهمیت دارد که نشانه­های مطابقه، در غالب زبان­های دنیا، وندهای تصریفی هستند و به دلیل اصل «وابستگی» گرایش به کسب آخرین جایگاه در فعل دارند. با وجود این، مشاهده می­شود که داده­های انارکی، اصل جهانی «وابستگی» را نقض و مطابقۀ فاعلی را در زمان گذشته با واژه‌بست و نیز در نزدیک­ترین نشانه به پایه برقرار می­کند.

کلیدواژه‌ها


ارانسکی. ی.  1386.  زبان­های ایرانی. ترجمۀ ع. ا. صادقی. تهران: سخن.
اشمیت، ر. 1383. راهنمای زبان­های ایرانی. ترجمۀ زیر نظر ح. رضایی باغ بیدی. تهران: ققنوس.
دبیرمقدم، م. 1392. رده­شناسی زبان­های ایرانی. تهران: سمت.
رضایتی کیشه‌خاله، م. و ابراهیمی دینانی، آ. 1395. «فعل آینده در زبان‌ها و گویش‌های ایرانی». زبان فارسی و گویش­های ایرانی. (1) 1: 7-26.  
لکوک، پ. 1383. «گویش­های مرکزی ایران». در راهنمای زبان­های ایرانی، ویراستار: ر. اشمیت، ترجمه زیر نظر ح. رضایی باغ بیدی. تهران: ققنوس: 517- 540.
نغزگوی کهن، م. 1387. «بررسی فرایند دستوری­شدگی در فارسی جدید». نامۀ فرهنگستان، (4): 3-24.
ــــــــــــــــــــــــ. 1392. «تغییرات نقشی ﺒ -در فارسی نو از منظر دستوری­شدگی». در مجموعه مقالات نخستین همایش ملی بررسی واژه­بست­ها در زبان­های ایرانی. به­کوشش م. راسخ مهند، تهران: نویسه.
ــــــــــــــــــــــــ. 1393. «بررسی سیر تحول می- در فارسی امروز». در مجموعه مقالات دومین همایش زبان­ها و گویش­های ایرانی، گذشته و حال. به­کوشش م. جعفری دهقی، ن. خلیلی­پور. تهران: مرکز دائره­المعارف بزرگ اسلامی.
نغزگوی کهن، م. و داوری، ش. 1393. فرهنگ توصیفی زبان­شناسی تاریخی. تهران: علمی.
 
Bhat, D.N.S. 1999. The Prominence of Tense, Aspect and Mood. Amsterdam: John Benjamins,
Binnik, R. I. 1991. Time and the Verb: A Guide to Tense and Aspect. New York: Oxford University Press
Bybee, Joan L. 1985. Morphology: A Study of the Relation between Meaning and Form. Amsterdam: Benjamins.
Comrie, B. 1985. Tense. Cambridge: Cambridge University Press.
Corbett, Greville 1998. Agreement and morphology, edited: Spencer A. & Zwicky A. M. Blackwell. Published:2001: 190-205.
Corbett, Greville 2006. Agreement. Cambridge: Cambridge University Press.
Crystal, David. 1991. A dictionary of linguistics and phonetics. 3rd edition. Cambridge, MA: Basil Blackwell.
Dowty David, and Jacobson Paulin. 1988. Agreement as a semantic phenomenon. Proceeding of the 5th annual Eastern States Conference on Linguistics (ESCOL), 95-108
Hopper, P. J and E. C. Traugott. 2003. Grammaticaliztion. Cambridge: Cambridge University Press.
Kibort, Anna 2010. A typology of grammatical features.  Grammatical Features. http://www.grammaticalfeatures.net/inventory.html.
Koschemieder, E. 1996. Les rapports temporels fondamentaux et leur expression linguistique. Paris: Presses Universitaires du Septentrion (French, translation from German).
Spеnсеr, Andrеw. 1991. Morphologiсаl Thеory: Ап Introduсtioп to Wоrd Struсturе iп Gеnеrаtivе Grаmmаr. Oxfbrd: Blасkwеlls.
Steele, Susan 1978. Word Order variation: a typological study. In: Joseph H. Greenberg, Charles A. Ferguson & Edith A. Moravcsik (eds). Universals of Human Language: IV: Syntax,585-623. Stanford: Stanford University Press.
Yarshater, Ehsan 1985. Distinction of grammatical gender in the dialects of Kashan Province and adjoining areas. In: Papers in Honour of Professor Mary Boyce II, Acta Iranica 25. 727-45.
Zwicky, Arnold M. 1985. How to describe inflection. Berkeley Linguistic Society 11:372-386.