در جست‌وجوی مفهوم دستور آموزشی در آموزش زبان دوم؛ مطالعه‌ای تاریخی و روش‌شناختی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه آموزشی زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشجوی مقطع دکتری رشته زبان و ادبیات فارسی

2 دانشیار زبان‌شناسی و آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان، دانشکده ادبیات فارسی و زبان‌های خرجی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

چکیده

در 40 سال گذشته اختلاف نظرها و مناقشه‌های بسیاری پیرامون آموزش دستور در برنامه‌های آموزش زبان دوم و جایگاه آن در برنامۀ زبان‌آموزی رخ داده، بویژه طرح دیدگاه‌های زبان‌شناسی بر آموزش دستور تأثیر بسزایی گذاشته‌است. برخی رویکردها دستور را هستۀ مرکزی آموزش زبان دوم به‌شمار آورده و برخی آن را مهم‌ترین مانع پیشرفت در آموزش زبان دوم دانسته‌اند. پژوهش حاضر با مروری فشرده‌ و انتقادی بر آرای برخی متخصصان این حوزه، زمینه‌های پیدایش دستور آموزشی و سیر شکل‌گیری و تکامل این اصطلاح را بررسی می‌نماید. در این بررسی به مهم‌ترین ویژگی‌های دستور آموزشی ازجمله همراهی صورت، معنا و کاربرد، پیکره‌بنیادی، توجه به بازخورد، زبان‌آموزمحوری و ترکیب روش‌های آموزش صریح و ضمنی اشاره شده‌است. این مطالعه نشان می‌دهد که پیوستار آموزش دستور در زبان دوم از تمرکز افراطی بر آموزش دستور به سمت حذف دستور حرکت کرد و در ادامه براساس پژوهش‌های تجربی فراوان، به تمرکز منطقی بر آموزش دستور بازگشت، تمرکزی که از آن به‌عنوان دستور آموزشی یاد می‌شود. امروزه، دستور آموزشی به اعتبار مخاطب خاص، روش تدریس متفاوت و انطباق با برنامۀ درسی و رویکردهای آموزش زبان دوم، گونۀ مستقلی از دستور به ‌شمار می‌آید.

کلیدواژه‌ها


حاجی سیدرضایی، ا. 1393. دستور آموزشی زبان فارسی؛ ویژۀ فارسی‌آموزان خارجی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران.
رضایی، و. و کوراوند، آ. 1393. «ارزیابی دستور آموزشی در کتاب‌های آموزش زبان فارسی به ‌غیر فارسی زبانان». پژوهش‌نامۀ آموزش زبان فارسی به‌غیر فارسی‌زبانان، 3 (8): 117- 141.
کیاشمشکی، ل. 1395. تحلیلی بر رویکردها و تکنیک‌های آموزش دستور و بازنمایی آنها در کتاب‌های آموزش زبان فارسی به‌غیر فارسی‌زبانان، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران.
صحرایی، ر. 1394. «جایگاه دستور در نظریه‌ها و برنامه‌های زبان دوم آموزی: در جست‌وجوی  طرحی برای آموزش دستور زبان فارسی». روان‌شناسی تربیتی، 35 (11): 1- 23.
Allen, J.P.B. 1974. Pedagogic Grammar in Allen, J. P., & Corder, P.  S. (Eds.). The Edinburgh course in applied linguistics (Vol. 35). Oxford University Press, 59-92.
Bybee, J. 2008. Usage-based grammar and second language acquisition. In Robinson, P., & Ellis, N. (Eds.), Handbook of Cognitive Linguistics and Second Language Acquisition (pp. 216–236). New York, NY: Routledge.
Canale, M., & Swain, M. 1980. Theoretical bases of communicative approaches to second language teaching and testing. Applied Linguistics, 1, 1–47.
Carroll, S., & Swain, M. 1993. Explicit and implicit negative feedback.Studies in second language acquisition15(3), 357-386.
Celce-Murcia, M. 1991. Grammar pedagogy in second and foreign language teaching. TESOL Quarterly, 25(3), 459–480.
ـــــــــــــــــــــــــ. 2002. Why it makes sense to teach grammar in context and through discourse. In E. Hinkel & S. Fotos (Eds.), New Perspectives on Grammar Teaching in Second Language Classrooms (pp. 119–133). Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.
Corder, S. P. 1981. Error analysis and interlanguage. Oxford Univercity Press.
ــــــــــــــــــــــــ. 1988. Pedagogic grammars. Grammar and second language teaching, 123-145.
Conrad, S., & Biber, D. 2002. Real Grammar: A Corpus-Based Approach to English. White Plains, NY: Pearson Longman.
DeKeyser, R. 2007. Situating the concept of practice. In R. DeKeyser (Ed.), Practicing in a Second Language: Perspectives from Applied Linguistics and Cognitive Psychology (pp. 1–18). Cambridge:Cambridge University Press.
ــــــــــــــــــــــــ. 2012. Interactions between individual differences, treatments, and structures in SLA. Language Learning, 62, 189–200.
Ellis, R. 2003. Task-based Language Learning and Teaching Oxford: Oxford University Press.
ــــــــــــــــــــــــ. (Ed.). 2005. Planning and Task Performance in a Second Language. Amsterdam: John Benjamins.
ــــــــــــــــــــــــ. 2006. Current issues in the teaching of grammar: An SLA perspective. TESOL Quarterly,40, 83–107.
Fotos, S. 1993. Consciousness raising and noticing through focus on form: Grammar task performance versus formal instruction.  Applied Linguistics, 14, 385–407.
Hasan, R., & Perrett, G. 1994. Learning to function with the other tongue: A systemic functional perspective on second language teaching. Perspectives on pedagogical grammar, 179-226.
Hartwell, P. 1985. Grammar, grammars, and the teaching of grammar.College English47(2), 105-127.
Keck, C. 2013. Corpus Linguistics in Language Teaching. In Chapelle (Ed.), The Encyclopedia of Applied Linguistics. Blackwell Publishing.
Kim, Y. 2012. Task complexity, learning opportunities and Korean EFL learners’ question development. Studies in Second Language Acquisition, 34, 627–658.
Krashen, S. 1982. Principles and Practice in Second language Acquisition. Oxford: Pergamon.
Larsen-Freeman, D. 2003. Teaching Language: From Grammar to Grammaring. Boston, MA: Heinle.
Larsen-Freeman, D. 2006. The emergence of complexity, fluency, and accuracy in the oral and written production of five Chinese learners of English. Applied Linguistics, 27, 590–619.
Long, M. 2015. Second language acquisition and task-based language teaching. Malden, MA: Wiley Blackwell.
Matthiessen, Christian M. I. M., & Halliday, M. A. K. 1997. Systemic Functional Grammar: A firstStep into the Theory. Macquarie University.
Nassaji, H., & Fotos, S. 2004. Current developments in research on the teaching of grammar. Annual Review of Applied Linguistics, 24, 126–145.
ــــــــــــــــــــــــ. 2011. Teaching Grammar in Second Language Classrooms: Integrating Form- Focused Instruction in Communicative Context. London: Routledge.
Noblitt, J. S. 1972. Pedagogical grammar: Towards a theory of foreign language materials preparation. IRAL-International Review of Applied Linguistics in Language Teaching, 10(1-4),         313-332.
Newby, D. 2015. The role of theory in pedagogical grammar: A Cognitive+ Communicative approach. Eurasian Journal of Applied Linguistics, 1 (2), 13-34.
Odlin, T. (Ed.). 1994. Perspectives on Pedagogical Grammar Cambridge: Cambridge University Press.
ــــــــــــــــــــــــ. (Ed.). 1994. Perspectives on pedagogical grammar Cambridge University Press.
Pienemann, M. 1998. Language Processing and Second Language Development: Processability Theory. Amsterdam: John Benjamins.
ــــــــــــــــــــــــ. (Ed.). 2005. Cross-linguistic Aspects of Processability Theory. Amsterdam: John Benjamins.
ــــــــــــــــــــــــ. 2013. Processability theory and teachability. In C Chapelle (Ed.), Encyclopedia of Applied Linguistics. Hoboken, NJ: Wiley-Blackwell.
Prabhu, N. S. 1987. Second language pedagogy (Vol. 20). Oxford: Oxford University Press.
Schmidt, R. 1995. Consciousness and foreign language learning: A tutorial on attention and awareness in learning. In R. Schmidt (Ed.), Attention and Awareness in Foreign Language Learning (pp. 1–63). Honolulu, HI: University of Hawai`i, National Foreign Language Resource Center.
Schmidt, R. W. 1990. The role of consciousness in second language learning. Applied linguistics, 11, 129–158.
Skehan, P. 1998. A Cognitive Approach to Language Learning. Oxford: Oxford University Press.
ــــــــــــــــــــــــ. 2003. Task-based instruction. Language Teaching, 36, 1–14.
Spada, N., & Lightbown, P. M. 2008. Form focused instruction: Isolated or integrated? TESOL Quarterly, 42, 181–207.
Stern, H. H. 1983. Fundamental concepts of language teaching: Historical and interdisciplinary perspectives on applied linguistic research. Oxford University Press.
Swain, M. 1985. Communicative competence: Some roles of comprehensible input and comprehensible output in its development. Input in Second Language Acquisition, 15, 165–179.
Swain, M., & Lapkin, S. 2001. Focus on form through collaborative dialogue: Exploring task effects. In M. Bygate, P. Skehan & M. Swain (Eds.), Researching Pedagogic Tasks: Second Language Learning, Teaching and Testing. Harlow, UK: Longman.