بررسی ‌‌فرایندهای واجی ‌گویش شمالی زبان تالشی (گونة‌ عنبرانی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناس ارشد زبان‌شناسی همگانی

چکیده

تالشی از زبان‌های ایرانی نو و متعلق به شاخة شمال غربی زبان‌های ایرانی است. از نظر ویژگی‌های گویشی و محدودة جغرافیایی به سه گویش شمالی‌، مرکزی و جنوبی تقسیم می‌شود و به دلیل حفظ ویژگی‌های زبانی دوران باستان و میانه و نیز قرار گرفتن در زمرة‌ زبان‌های در خطر‌، اهمیت ویژ‌ه‌ای در مطالعات گویش‌شناسی دارد. در مقالة حاضر پربسامدترین فرایندهای واجی تالشی شمالی (گونة عنبرانی)، طی تحول از ایرانی باستان و در مقایسه با فارسی نو بررسی شده‌است. از جملة این فرایندها حذف واکة‌ پایانی،‌ افراشتگی، مرکزی‌شدگی، حذف کشش، تضعیف یا نرم‌شدگی و تقویت یا سخت‌شدگی است. ‌داده‌های گویشی به ‌روش میدانی و بر پایة‌ اطلاعات نگارنده که خود گویشور این گونة‌ زبانی است و نیز مصاحبه با گویشوران بومی گردآوری شده‌است‌. داده‌های ایرانی باستان و فارسی میانه به روش کتابخانه‌ای‌ گردآوری شده‌است. اگر ‌واژه‌هایی در اسناد مکتوب ‌وجود نداشت و یا دسترسی به ‌آنها ممکن نبود، به­ناچار بازسازی شده‌اند. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Phonological processes in northern Tālishi dialect (Anbarāni variety)

نویسنده [English]

  • Royā Kamāli Anbarāni
MA in Linguistics
چکیده [English]

Tālishi is one of the northwestern Iranian dialects, spoken in southwest borders of Caspian Sea in Guilān, and also in Ardebil and the Republic of Azerbāijān. Considering dialectical and geographical characteristics, it can be classified into three major groups: northern, central and southern. No linguistic description about Anbarāni variety of northern Tālishi dialect has yet been carried out, while it’s an endangered Iranian dialect, saving characteristics of old and middle Persian. In this paper, the most frequent phonological processes of northern Tāti (Anbarāni variety) have been investigated according to changes from Old Persian and compared to Modern Persian. The phonological processes included final vowel omission, raising, centralization, length reduction, weakening or lenition amd strengthening or fortition. The data were collected through field study and based on the author’s linguistic intuition as a native speaker and also through interview with native speakers. The Old and Middle Persian data have been collected through library research. If there was none of the required words in the written documents, or if they were not accessible, they have been reconstructed.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Northern Tālishi Dialect
  • Phonological processes
  • raising
  • weakening
  • fortition
ابوالقاسمی، م. 1387. دستور تاریخی زبان فارسی، تهران‌: سمت‌.
ـــــــــــــــ . ‌1389. ریشه‌شناسی (اتیمولوژی). تهران‌: ققنوس‌.
بارتلمه، ک. 1384. تاریخچة واج‌های ایرانی، ترجمة و. دومانیان. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی ‌و مطالعات فرهنگی.
باقری‌، م. 1380. واج‌شناسی تاریخی زبان فارسی‌. تهران‌: قطره‌.
ـــــــــــــــ . 1383‌. تاریخ زبان فارسی،. تهران‌: قطره.
بهار،م. 1385. سبک شناسی یا تاریخ تطور زبان فارسی، تهران:توس.
جعفری‌دهقی، م. 1384. «مقایسه‌ی تحول برخی واج‌های تالشی با فارسی معیار»، گویش‌شناسی،(4): 23- 39.
حسن‌دوست‌، م. 1383. فرهنگ ریشه­شناختی زبان فارسی‌، زیرنظر ب. سرکاراتی، تهران‌: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
ـــــــــــــــ . 1389. واژه­نامة تطبیقی - موضوعی زبان‌ها و گویش‌های ایرانی نو‌، تهران‌: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
خانلری ناتل ، پ. 1391. تاریخ زبان فارسی،تهران: فرهنگ نشرنو.
ذاکر‌، م. 1384. «هدف از ریشه­شناسی چیست‌؟». یشت ‌فرزانگی،‌‌ جشن‌نامة دکتر ابوالقاسمی، به اهتمام س. نصرالله‌زاده و ع. بهرامی. ‌‌هرمس: 209-230.
رضایتی‌کیشه خاله‌، م. 1386. زبان تالشی‌، توصیف گویش مرکزی. رشت: فرهنگ ایلیا.
رضایی باغ­بیدی، ح.1390. واژه­نامة موضوعی زبان­های باستانی ایران، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
کرد زعفرانلو کامبوزیا‌، ع. 1382‌. «فرایند تضعیف در زبان فارسی»، مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی مشهد، (142): 73-83.
کنت‌ رولاند. ج .‌1379. فارسی باستان‌. ترجمة س. عریان‌. تهران‌: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.
مکنزی‌، د. 1390. فرهنگ کوچک زبان پهلوی‌. ترجمة م. میرفخرایی‌. تهران‌: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.‌‌‌‌‌
هوبشمان، ه. 1386‌. تحول آوایی زبان فارسی از هندو‌اروپایی تا فارسی نو‌. ترجمة ب. معینی سام‌، تهران‌: امیر کبیر.
Crystal‌, ‌D‌.‌ 2008‌. ‌‌‌‌‌A Dictionary of‌‌‌‌‌ Linguistics and Phonetics. Oxford: black well.
Cheung, J. 2007. Etymological Dictionary of the Iranian Verb. Leiden. Boston:‌Brill.
Hübschmann, ‌H‌.1887. Etymologie und Lautleher der Ossetischen Sprache: Strassburg.
ـــــــــــــــ .1895. Persische Studien: Strassburg. 
Hyman, L, M.1975. Phonologhy: Theory and Analysis. The U.S.A: Holt Rienhart and Winston Inc.
Kenstowicz, M.1994. Phonology in Generative Grammer, Oxford: black well.
Milroy,L. 1987. Observing and Analizing Natural Language .   Oxford: black well.  
Mayrhofer ,M. 1964.‌ A Concise Etymological Sanskrit Dictionary. Heidel           berg : carl Winter‌. Universitatäts Verlag.
Pokorny‌, J‌.‌1959.‌ Indogermanisches Etymologisches Wörterbuch. Bern: Francke Verlag.
Trask, R, L. 2013. Trask's Historical Linguistics. Revised by Robert Mc Coll Miller. Newyork: Routledge.
‌Windfuhr, G. L.1992.‌“‌Central Dialects” in: Encyclopedia Iranica.‌ Costa Mesa, California: Mazda  Publishers, (‌5): ‌242-252.